Mendja duhet të kuptohet thellësisht – mendja e cila ka nevojë për gënjeshtra, mendja e cila ka nevojë për iluzione, mendja e cila nuk mund të ekzistojë me realen, mendja e cila ka nevojë për ëndrrat. Ju nuk ëndërroni vetëm natën. Madje edhe kur jeni zgjuar, ju jeni duke ëndërruar vazhdimisht. Ju mund të jeni duke parë tek unë, ju mund të jeni duke më dëgjuar, por një ëndërr vazhdon të rrjedhë brenda jush. Vazhdimisht mendja krijon ëndrra, imazhe, fantazi. Joga nuk është filozofi. Joga nuk është fe. Joga nuk është diçka për të cilën ju mund të mendoni.

Ajo është diçka që ju duhet të jeni. Të menduarit shkon në kokën tuaj. Ai nuk depërton në rrënjët e ekzistencës tuaj, ai nuk është totaliteti juaj. Të menduarit është thjesht një pjesë, një pjesë funksionale, ai mund të stërvitet. Ju mund të argumentoni logjikisht, ju mund të mendoni racionalisht, por zemra juaj do të mbetet e njëjtë. Zemra është qendra juaj më e thellë, koka juaj është thjesht një degë. Ju mund të jeni pa kokë, por ju nuk mund të jeni pa zemër. Koka nuk është e rëndësishme. Joga kujdeset për të gjithë qenien tuaj, për rrënjët tuaja. Ajo nuk është filozofike. Me Patanjalin ne nuk mendojmë apo spekullojmë.

Me Patanjalin ne do të provojmë të njohim ligjet finale të qenies: ligjet e transformimit të saj, ligjet sesi të vdesësh dhe si të rilindësh përsëri, ligjet e një rregulli të ri të qenies. Kjo është arsyeja pse unë e quaj atë një shkencë. Patanjali është i rrallë. Ai është një person i ndriçuar por ai është ndryshe në një drejtim. Buda, Krishna, Mahavira, Zarathustra, Muhamedi asnjë nuk kishte një qëndrim shkencor. Ata kanë ndryshuar gjithë modelin e mendjes njerëzore dhe strukturën e saj, por qasja e tyre nuk është shkencore. Patanjali është si një Ajnshtajn në botën e Budave. Ai është një fenomen. Ai ka të njëjtin qëndrim, të njëjtën qasje si një mendje shkencore rigoroze. Ai nuk është një poet. Ai është thellësisht një shkencëtar që mendon në terma ligjesh. Dhe ai ka ardhur për të nxjerrë ligjet absolute të qenies njerëzore, strukturën funksionale finale të mendjes njerëzore dhe realitetit. Dhe nëse ju ndiqni Patanjalin, ju do të shihni se ai është po aq ekzakt sa një formulë matematike. Thjesht bëj atë çfarë ai thotë dhe rezultati do të ndodhë. Nuk ka nevojë të besosh thjesht bëjeni atë dhe kuptoni. Është diçka për tu bërë dhe njohur. Prandaj unë them që nuk ka krahasim. Mbi këtë tokë kurrë nuk ka ekzistuar një njeri si Patanjali. Ai flet në terma matamatike, ai nuk thotë gjëra që nuk mund të thuhen, ai nuk provon të pamundurën. Ai thjesht vendos themelet dhe nëse ju ndiqni themelet ju do të arrini në majë, e cila është përtej. Ai është një matematikan i përpiktë – mbajeni mend këtë.

Në fillim, provoni të kuptoni fjalën “tani”. Kjo “tani” tregon një gjendje të mendjes për të cilën sapo ju fola. Nëse ju jeni zhgënjyer, nëse ju jeni të pashpresë, nëse ju jeni bërë të vetëdijshëm për kotësinë e të gjitha dëshirave, nëse ju e shikoni jetën tuaj si të pakuptimtë – çfarëdo që, ju keni bërë deri tani thjesht ka rënë e vdekur,  asgjë nuk mbetet për të ardhmen, ju jeni në një dëshpërim absolut. Nëse ka ardhur momenti ku ju ndiheni që të gjitha drejtimet janë bërë konfuze, gjithë rrugët janë zhdukur, e ardhmja është e errët, gjithë lëvizjet drejt shpresave dhe ëndrrave janë ndalur dhe çdo dëshirë është bërë e hidhur dhe përmes çdo dëshire ju keni njohur vetëm zhgënjime: Kjo hyrje do të jetë një afrim në një disiplinë. Kur i gjithë modeli i jetës papritur është bërë i pavlerë, nëse ky moment ka ardhur, Patanjali thotë, Tani disiplina e jogës.

Vetëm tani ju mund të kuptoni shkencën e jogës, disiplinën e jogës. Nëse ky moment nuk ka ardhur, ju mund të studioni joga. Ju mund të bëheni një studiues i madh por ju nuk do të jeni një jogi. Ju mund të shkruani teza për jogën, të mbani fjalime për të por ju nuk do ta keni idenë e jogës. Intelektualisht ju mund të bëheni të interesuar, nëpërmjet mendjes tuaj ju mund të lidhur me jogën por, joga nuk është asgjë nëse ajo nuk është një disiplinë. Joga nuk është një shkrim. Ajo është një disipline. Ajo është diçka që ju duhet ta bëni. Ajo nuk është kuriozitet, nuk është spekulim filozofik. Ajo është me e thellë se kaq. Ajo është një çështje jete ose vdekje. Çfarë është disiplina? Disiplinë do të thotë të krijosh një rregull brenda vetes. Si jeni tani, ju jeni një kaos. Si jeni tani, ju jeni totalisht në rrëmujë.  Gurdjief është në shumë mënyra si Patanjali: ai sërish provoi ta kthejë bërthamën e fesë në një shkencë – dhe Gurdjief ka thënë që ju nuk jeni një, ju jeni një turmë, madje edhe kur ju thoni “UNË”, nuk ka ndonjë “UNË”.

Ekzistojnë shumë “UNË” tek ju, shumë ego. Në mëngjes një “UNË”, në drekë një tjetër “UNË”, në mbrëmje një “UNË” i tretë, por ju kurrë nuk bëheni të vetëdijshëm për këtë ngatërresë për faktin e thjeshtë sepse nuk ekziston askush i cili të mund të bëhet i vetëdijshëm për të. Nuk ekziston një qendër e cila të mund të bëhet e vetëdijshme. Joga është disiplinë do të thotë që joga do të krijojë një qendër të kristalizuar brenda jush. Siç jeni, ju jeni një turmë dhe një turmë ka shumë fenomene. Disiplinë do të thotë aftësi për të qenë, aftësi për të njohur, aftësi për të mësuar. Ne duhet te kuptojmë këto tre gjera. Aftësia për të qenë. Të gjithë pozicionet e jogës nuk janë realisht punë me trupin. Ato merren dhe ndikojnë në aftësinë e të qenit. Patanjalii thotë se nëse ju mund të qëndroni në qetësi pa lëvizur trupin tuaj për disa ore, ju zhvilloni aftësinë e të qenit. Pse, ju lëvizni? Ju nuk mund të rrini dot pa lëvizur as për disa sekonda. Trupi juaj fillon të lëvizë. Diku ju ndjeni krruarje, këmba mpihet, shumë gjëra fillojnë të ndodhin. Dhe të gjitha këto janë shkaqe për ju për të lëvizur. Asanat, pozicionet e Patanjalit, nuk kanë si qëllim asnjë lloj trajnimi fiziologjik, por një trajnim të brendshëm të qenies.

Thjesht të jesh – pa bërë asgjë, pa asnjë lëvizje, pa asnjë aktivitet, vetëm qëndrim i thjeshtë. Ky lloj qëndrimi ndihmon vëmendjen të krijojë një qendër. Nëse ju mund të qëndroni në një pozicion, trupi do të bëhet një skllav, ai do t’ju ndjekë ju. Dhe sa më shumë trupi ju ndjek, po aq më shumë ju do të keni një prezencë më të madhe brenda jush, një prezencë më të fortë brenda jush. Dhe mbani mend se nëse trupi nuk lëviz, mendja juaj nuk mund të lëvizë, sepse mendja dhe trupi nuk janë dy gjëra të ndara. Ato janë dy pole të të njëjtit fenomen. Ju nuk jeni trup dhe mendje, ju jeni trup-mendje. Personaliteti juaj është psikosomatik – trup-mendje të dyja. Mendja është pjesa më e hollë e trupit. Ose ju mund të thoni të anasjelltën, që trupi është pjesa më e dendur e mendjes.

Pra, çfarëdo që ndodh në trup, ndodh edhe në mendje dhe anasjelltas: çfarëdo që ndodh në mendje, ndodh edhe në trup. Nëse trupi është i palëvizshëm dhe ju mund të arrini një pozicion, nëse ju mund ti thoni trupit “rri i qetë”, mendja gjithashtu do të jetë e qetë. Realisht, mendja fillon të lëvizë dhe provon të lëvizë trupin, sepse nëse trupi lëviz atëherë dhe mendja mund të lëvizë. Në një trup jo në lëvizje, mendja nuk mund të lëvizë, ajo ka nevojë për një trup në lëvizje. Nëse trupi është i palëvizshëm, mendja është e palëvizshme, ju jeni të centruar (jo të shpërndarë). Një pozicion i palëvizshëm nuk është vetëm një trajnim fiziologjik.

Pozicioni synon të krijojë një situatë në të cilën mund të ndodhë kthimi i vëmendjes në qendër. Kur ju jeni, kur vetëdija juaj kthehet në qendër, kur ju njihni se çfarë do të thotë të jesh, atëherë ju mund të mësoni, sepse atëherë ju do të jeni modestë. Atëherë ju mund të dorëzoheni. Atëherë asnjë ego false nuk mund të ngjitet te ju sepse njëherë të kthyer në qendrën e vetes tuaj ju e kuptoni që gjithë egot janë false. Atëherë një njeri i vjetër ka vdekur dhe një njeri i ri ka lindur Nëse mendja juaj e kupton që çfarëdo gjëje ju keni bërë tani ishte thjesht pakuptim, ishte një ankth në rastin më të keq ose një ëndërr e bukur në rastin më të mirë atëherë rruga e disiplinës hapet përpara jush.

Në një fjali të vetme, TANI DISIPLINA e Yogës, Patanjali ka mbaruar me ju. Kjo është e vetmja fjali që është përdorur për ju. Tani ai e merr për të dhënë që ju jeni të interesuar për yogën, jo si një shpresë, por si një disiplinë, si një transformim këtu dhe tani. Yoga është pushimi i Mendjes. Ky është përkufizimi i më i mirë për yogën,. Ka shumë përkufizime për yogën.

Disa thonë se yoga është bashkimi i mendjes me hyjnoren – yoga do të thotë bashkim. Disa thonë se yoga do të thotë rënie e egos: ego është pengesë, dhe në momentin që ju e lini egon të bjerë ju bashkoheni me hyjnoren. Dhe ka shumë të tjera, por Patanjali është më shkencor. Ai thotë, yoga është ndalimi i mendjes.

Yoga është një gjendje e jo-mendjes. Fjala “mendje” mbulon të gjithë – egot, dëshirat, shpresat, filozofitë, fetë dhe shkrimet tuaja të shenjta. “Mind” mbulon gjithçka. Çdo gjë që ju mund ta mendoni është mendje. Çdo që njihet, që mund të njihet dhe që është e njohshme, është brenda mendjes. Ndalim i mendjes do të thotë një kërcim në të panjohurën. Kur nuk ka mendje, ju jeni në të panjohshmen, të papërcaktueshmen, pra diçka që ekziston por që mendja nuk mund ta kapë dhe përcaktojë.

Çfarë është mendja? Çfarë bën ajo? Çfarë është? Zakonisht ne mendojmë se mendja është diçka thelbësore brenda kokës tonë. Patanjali nuk pajtohet me këtë – dhe askush që ka njohur mendjen nga brenda nuk bie dakord. Shkenca moderne gjithashtu nuk pajtohet. Mendja nuk është diçka thelbësore brenda në kokë. Mendja është vetëm një funksion, thjesht një aktivitet. Ju ecni dhe dikush thotë se ju jeni duke ecur. Por çfarë është ecja? Nëse ju ndaloni, ku është ecja? Nëse ju uleni, ku ka shkuar e ecura? Ecja është thjesht një aktivitet që mund të fillojë dhe mund të ndalet asgjë më shumë.

Mendja po ashtu është një aktivitet, por për shkak të fjalës “mendje”, duket sikur diçka e rëndësishme është atje. Është më mirë të përcaktohet si “ecja”. Mendje do të thotë “të mendosh”, pra do të thotë aktivitet. “Ky është përkufizimi i Patanjalit. Kur nuk ka mendje, ju jeni në yoga, kur ka mendje ju nuk jeni në yoga. Kështu që ju mund të provoni të gjitha pozicionet, por në qoftë se mendja vazhdon të funksionojë, ju nuk jeni në yoga. Yoga është gjendje e jo-mendjes. Nëse ju mund ndaloni mendjen, pa bërë ndonjë teknikë, ju jeni bërë perfekt.

Gjëja themelore që duhet kuptuar është që: kur veprimtaria e të menduarit nuk është atje, ju jeni atje, kur veprimtaria e mendjes nuk është atje, kur mendimet janë zhdukur, ato janë njësoj si retë, kur ato zhduken, qenia juaj , ashtu si qielli, hapet. Ajo është gjithmonë aty – e mbuluar me re, e mbuluar me mendime. Ju mund të uleni në një pozicion dhe ju mund të provoni ndonjë Mantra – ose ju thjesht mund të përpiqeni të uleni në heshtje, të mos mendoni. Por ideja për të mos menduar kthehet në të menduar. Ju vazhdoni  të thoni, Unë nuk po mendoj, mendja po ndalet”, por kjo është e gjitha mendje që funksionon sërish.

Mundohuni të kuptoni. Kur Patanjali thotë, jo-mendje, ndërprerje e mendjes, ai do të thotë ndërprerje e plotë. Ai nuk ju lejon juve të bëni një mantra, “. Ram-Ram-Ram” Ai thotë se kjo nuk është ndërprerje, sepse ju jeni duke përdorur mendjen. Ai thotë: “Thjesht ndaloni!”, Por ju do të pyesni, “Si? Si ta ndalojmë? “ Dhe mendja vazhdon. Edhe në qoftë se ju uleni, mendja vazhdon. Edhe nëse ju nuk e bëni, ajo vazhdon. Patanjali thotë vetëm shikoni. Lëreni mendjen të vazhdojë, lëreni mendjen të bëjë çdo gjë që ajo është duke bërë. Ju vetëm vëzhgoni por mos ndërhyni. Ju thjesht bëhuni një spektator jo i shqetësuar për atë që mendja bën, nuk është puna juaj, nuk është shqetësimi juaj. Thjesht vëzhgojeni mendjen dhe lëreni të rrjedhë. Ajo rrjedh sepse ju e keni ndihmuar gjithmonë atë që të rrjedhë.

Ju thjesht mos bashkëpunoni. Vëzhgojeni dhe lëreni të rrjedhë. Për shumë, shumë jetë, miliona jetë ndoshta, ju keni bashkëpunuar me të, ju e keni ndihmuar atë, ju i keni dhënë energjinë tuaj. Lumi do të rrjedhë edhe për një farë kohe dhe më në fund do të ndalet vetë. Kur energjia të mos rrjedhë më në kanalet e saj mendja do të ndalet. Kur mendja ndalon, ju jeni në yoga.

Ky është përkufizimi: Yoga është ndalimi i mendjes. Kur mendja ndalet, ai që vëzhgon shfaqet vetë. Kur ju thjesht mund të shikoni pa u identifikuar me mendjen, pa gjykuar, pa vlerësuar, pa dënuar, pa zgjedhur – por ju thjesht shikoni dhe mendja rrjedh, vjen një kohë kur vetë, mendja ndalet. Kur nuk ka mendje, ju realizoni veten tuaj. Ju nuk jeni më një zbatues, ju nuk jeni më një mendimtar. Ju jeni thjesht një ekzistencë e pastër. Përveç momentit të vëzhgimit, në të gjitha gjendjet e tjera, ju jeni të identifikuar me mendjen. Ju bëheni një me rrjedhën e mendimeve , ju bëheni një me retë : ndonjëherë me retë e bardha, ndonjëherë me retë e zeza , ndonjëherë me re të mbushura me shi, por gjithmonë ju bëheni një me mendjen, ju bëheni një me retë dhe humbni pastërtinë e qiellit tuaj, pastërtinë e hapësirës. Ju mbusheni plot me re, dhe kjo ndodh për shkak të identifikimit. Një mendim vjen. Ju jeni të uritur dhe mendimi shfaqet në mendje . Mendimi është thjesht se keni uri , që stomaku ka ndjenjën e urisë.

Menjëherë ju identifikoheni, ju thoni, “ Unë jam i uritur dhe mendja mbushet vetëm me një mendim atë që uria është atje, dhe ju thoni “ Unë jam i uritur . “ Ky është identifikim. Buda gjithashtu ndjen uri , Patanjali gjithashtu ndjen uri , por Patanjali kurrë nuk thotë, “ unë jam i uritur. “ Ai do të thotë “trupi është i uritur “, ai do të thotë: “ Stomaku im ka ndjenjën e urisë”, ai do të thotë, “ ekziston uria. Por ai është një vëzhgues i vetëdijshëm për këtë mendim që shfaqet. Kjo është diferenca, stomaku ndjen urinë – Patanjali mbetet një vëzhgues – ju identifikoheni, ju bëheni një me mendimin.

Kur mendja pushon, ju jeni vëzhgues të vetes tuaj. Gjithë gjendjet e tjera, përveç kësaj, janë identifikim. Dhe të gjitha identifikimet janë samsara,  janë iluzione. Nëse ju jeni të identifikuar, ju jeni në iluzion, në mjerim. Nëse ju kapërceni përtej identifikimeve, ju jeni të çliruar. Ju keni kapërcyer këtë botë mjerimi dhe keni hyrë në një botë lumturie. Dhe ajo botë është këtu dhe tani, ky moment asgjë më shumë! Bëhuni vëzhgues të mendjes dhe keni hyrë, identifikohuni me mendjen dhe ju keni humbur. Ky është përkufizimi themelor. Mos e harroni këtë, sepse më vonë, në Sutrat e tjera, ne do të hyjmë në detaje se çfarë dhe se si duhet bërë – por gjithmonë mbani mend ky është themeli, ky është qëllimi.

Modifikimet e mendjes janë pesë. Ato mund të jetë një burim Ankthi ose jo-ankthi.

Ato janë njohja e drejtë, njohja e gabuar, imagjinata, gjumi dhe kujtesa.

Mendja mund të jetë burimi i skllavërisë ose burimi i lirisë. Mendja është porta për këtë botë, hyrja, por mund të bëhet edhe dalje. Mendja ju çon në ferr, mendja mund t’ju çojë gjithashtu në qiell. Pra, varet nga mënyra se si mendja përdoret. Përdorimi i saktë i mendjes bëhet meditim, përdorimi i gabuar i saj bëhet çmenduri.

Mendja është  tek të gjithë. Mundësitë e errësirës dhe dritës të dyja janë të përfshira në të. Mendja vetë nuk është as miku as armiku. Ju mund ta bëni atë një mik ju mund ta bëni atë një armik. Kjo varet nga ju – pra ai i cili është fshehur pas mendjes. Nëse ju mund ta bëni mendjen instrumentin tuaj, shërbëtorin tuaj, mendja mund të bëhet rruga përmes të cilës ju mund të arrini në fund. Nëse ju jeni skllavi dhe mendja lejohet të jetë zoti juaj, atëherë kjo mendje e cila është bërë mjeshtër do t’ju çojë në ankth, vuajtje dhe errësirë.

Të gjitha teknikat, metodat, rrugët e jogës punojnë vërtet thellësisht vetëm me një Problem: si të përdorim mendjen. Përdorimi i duhur, çon në një pikë ku mendja bëhet jo-mendje. E përdorur gabimisht, mendja shkon në një pikë ku ajo është vetëm kaos, shumë zëra antagoniste me njëri-tjetrin – kontradiktorë, konfuzë, të çmendur. Sutrat e Patanjalit çojnë hap pas hapi drejt kuptimit të mendjes – çfarë është ajo, si shprehet, çfarë lloj modifikimesh ndodhin në të, si mund ta përdorim atë dhe si të shkojmë përtej saj.

Dhe, mos harroni, ju keni asgjë tjetër – vetëm mendjen. Dhe ju duhet ta përdorni atë.

E përdorur gabimisht, do t’ju çojë gjithnjë e më shumë në mjerim. Dhe ju jeni në mjerim. Kjo ndodh për shkak se për shumë kohë ju e keni përdorur mendjen tuaj në mënyrë të gabuar. Dhe mendja është bërë  zoti juaj, ju jeni thjesht një skllav, një hije që shkon pas mendjes. Ju nuk mund ti thoni mendjes, “Stop” Ju nuk mund ta urdhëroni mendjen; mendja ju urdhëron ju dhe ju duhet t’i bindeni asaj. Ekzistenca juaj është bërë një hije e skllavëruar, një instrument që përdoret nga dikush tjetër.

Por në fakt mendja është një instrument, ashtu si duart tuaja apo këmbët tuaja. Ju komandoni këmbët tuaja dhe ato lëvizin.

Kur ju thoni “ Stop “ ato ndalojnë. Ju komandoni. Nëse unë dua të lëviz dorën time, unë e lëvizin atë. Nëse unë nuk dua ta lëvizin, unë mund ta ndal atë. Dora nuk mund të më thotë “ Tani unë dua që të lëviz dhe do lëviz do apo s’do ti.” Dhe në qoftë se dora fillon të lëvizë sipas qejfit atëherë do të ketë kaos në trup. E njëjta gjë ka ndodhur me mendjen . Ju nuk doni të mendoni por mendja vazhdon të mendojë. Ju doni të flini, jeni të shtrirë në shtrat,  kurse mendja vazhdon punën e saj, mendja thotë ,” Jo , unë do të mendoj për diçka . “ Ju i thoni: “ Stop “, por ajo kurrë nuk dëgjon dhe ju nuk mund të bëni asgjë. Mendja është një instrument, por ju i keni dhënë asaj shumë pushtet. Ajo është bërë diktatoriale dhe ajo do të luftojë shumë nëse ju përpiqeni ta vini atë në vendin e saj.

Buda gjithashtu përdor mendjen, por mendja e tij është si këmbët tuaja. Njerëzit shkojnë në vijnë tek unë dhe ata pyesin, “Çfarë ndodh me mendjen e një Bude? A zhduket ajo? “Përgjigja është e thjeshtë ajo zhduket si zot, por mbetet si skllav. Ajo mbetet si një instrument pasiv. Kur Buda dëshiron të përdorë atë, ai mund ta përdorin. Kur Buda flet për ju atij do t’i duhet ta përdorë atë, sepse nuk ka mundësi të flasë pa përdorur mendjen.

Por gjithmonë është ai që e përdor mendjen dhe jo mendja që e përdor atë. Kur do e përdor kur nuk ka nevojë nuk e përdor. Buda ësht si një pasqyrë. Nëse ju i dilni përpara pasqyra ju reflekton, nëse ju largoheni pasqyra është e zbrazët. Kurse ju nuk jeni si një pasqyrë. Ju shihni dikë, ai largohet por mendimi vazhdon, ju vazhdoni të mendoni për të. Dhe nëse do të donit të mos e bënit mendja prapë do të vazhdonte. Të zotërosh mendjen është joga. Kur Patanjali thotë pushim i mendjes, do të thotë pushim i mendjes si zoti juaj. Mnedja nuk është më aktive por kthehet në një instrument pasiv. Ju e urdhëroni ajo punon, ju nuk e urdhëroni ajo rri në qetësi dhe nuk tenton t’ju kontrollojë. Pra i gjithë problemi është sesi të kontrollojmë mendjen.

Gjëja e parë për tu kuptuar është që mendja nuk është diçka e ndryshme nga trupi. Mendja është pjesë e trupit. Është trup por në një gjendje tjetër më delikate, më të hollë dhe më të rafinuar. Ju nuk mund ta kapni dot por mund ta influenconi atë nëpërmjet trupit. P.sh nëse ju merrni alkol mendja ndikohet. Alkoli shkon në trup, në tru dhe kjo ndikon te mendja. Por edhe e kundërta është e vërtetë që mendja ndikon trupin. Kjo ndodh në hipnozë, në gjendje emocionale etj. Mendja sugjeron, trupi ndjek.

Trupi ka 5 organe aktiviteti, mendja ka 5 mënyra funksionimi. Mendja dhe trupi janë një. Funksionet e mendjes ju çojnë ne mjerim kurse përdorimi i duhur i tyre ju çon në jo-mjerim. Pra jo në lumturi por në jo-mjerim. Lumturia është diçka përtej që nuk mund të arrihet nga mendja. Patanjali ju tregon rrugën drejt jo-mjerimit. Lumturia ndodh vetë më vonë por jo prej mendjes.

Mendja është e paaftë të krijojë lumturi. Por ajo mund të hapë ose mbyllë rrugën drejt lumturisë. Sipas një proverbi arab parajsa dhe ferri nuk janë vende gjeografike por ato janë qëndrime të njeriut. Askush nuk hyn në parajsë ose ferr por kushdo hyn me parajsë ose me ferr nga brenda. Kudo që njeriu shkon ka ferrin ose parajsën të projektuar brenda tij. Mendja është projektori. Lumturinë nuk mund t’jua japë askush, ajo është e fshehur brenda jush. Nuk vjen nga mendja por vjen përtej saj.