Vetë-vëzhgimi e sjell njeriun në realizimin e faktit që ai nuk është i vetëdijshëm. Pamundësia e njeriut për të qenë i vetëdijshëm është një nga karakteristikat kryesore të qenies së tij dhe shkaku i gjithçkaje tjetër në të. Pamundësia për të qenë i vetëdijshëm shprehet në shumë mënyra. Veçanërisht në lidhje me punën e vetvetes kjo ndodh më shpesh. Një njeri mund të kujtojë veten vetëm me ndihmën e lidhjeve artificiale, lidhje të cilat janë ngulitur në të, të cilat, nga ana e tyre, janë të lidhura me konceptime të cilat gjithashtu janë krijuar artificialisht si ‘nder’, ‘detyrë’, e kështu me radhë. Por, duke folur në përgjithësi, mund të thuhet me vërtetësi se nëse njeriu kujton një gjë, ai harron dhjetë gjëra të tjera, të cilat janë shumë më të rëndësishme për të që t’i kujtojë. Dhe njeriu veçanërisht lehtësisht harron atë që lidhet me veten e tij. Kjo gjë privon pikëpamjet dhe mendimet e njeriut për çdo stabilitet të mundshëm.
Kjo është e lidhur me një nga karakteristikat themelore të qëndrimit të njeriut ndaj vetvetes dhe çdo gjëje që e rrethon. Ky është, ‘identifikimi’ i tij i vazhdueshëm me atë që në një moment të caktuar tërheq vëmendjen, mendimet ose dëshirat dhe imagjinatën e tij. Identifikimi është një cilësi aq e zakonshme sa që për qëllime të vëzhgimit është e vështirë ta ndash atë nga gjithçka tjetër. Njeriu është gjithmonë në një gjendje identifikimi. Ajo që ndryshon është vetëm objekti i identifikimit. Një njeri identifikohet me një problem të vogël, i cili i shfaqet dhe ai harron plotësisht qëllimet e mëdha me të cilat ka jetën e tij. Ai identifikohet me një mendim dhe harron mendimet e tjera; ai identifikohet me një ndjenjë, me një gjendje shpirtërore dhe harron emocionet dhe gjendjet e tij më të thella. Në punën me veten e tyre njerëzit janë aq të identifikuar me qëllime të veçanta sa nuk arrijnë të shohin pyllin për pemët. Dy ose tre pemë më të afërta për ta përfaqësojnë të tërë pyllin.
Identifikimi është një nga armiqtë tanë më të tmerrshëm sepse depërton kudo dhe mashtron një njeri në momentin kur i duket sikur po lufton me të. Veçanërisht është e vështirë të çlirohesh nga identifikimi, sepse një njeri natyrisht bëhet më lehtë i identifikuar me gjërat që i interesojnë më shumë, të cilave u jep kohën, punën e tij dhe vëmendjen e tij. Në mënyrë që të çlirohet nga identifikimi, njeriu, duhet të jetë vazhdimisht i kujdesshëm dhe të jetë “i pamëshirshëm” me veten e tij, domethënë, ai nuk duhet të ketë frikë të shohë të gjitha format delikate dhe të fshehura që identifikimi merr. Është e nevojshme të shihet dhe të studiohet identifikimi deri në vetë rrënjët e tij. Vështirësia për të luftuar me identifikimin rritet akoma më shumë nga fakti se kur njerëzit e vëzhgojnë atë në vetvete ata e konsiderojnë atë një tipar shumë të mirë dhe e quajnë atë “entuziazëm”, “zell”, “pasion”, “spontanitet”, “frymëzim” dhe emra të tjerë të këtij lloji. Ata konsiderojnë se vetëm një njeri në gjendje të identifikuar mund të prodhojë punë të mirë, pavarësisht se në cilën sferë është.
Në realitet ky është një iluzion si shumë të tjerë. Njeriu nuk mund të bëjë asgjë të mençur kur është në gjendje të identifikuar. Nëse njerëzit do ishin në gjendje të shihnin se çfarë është gjendja e identifikimit, ata do të ndryshonin mendimet e tyre. Por njeriu bëhet send, një copë mishi; ai humbet edhe pamjen e vogël të një qenieje njerëzore që ka. Në vendet, ku njerëzit pinë hashash dhe droga të tjera, ndodh shpesh që një njeri të identifikohet aq shumë me tubin e tij saqë fillon të konsiderojë se është vetë tub. Kjo nuk është shaka por fakt. Ai në të vërtetë bëhet një tub. Ky është identifikim. Dhe për këtë, hashashi ose opiumi janë plotësisht të panevojshëm. Shikoni njerëzit në dyqane, në teatro, në restorante; ose shikoni se si identifikohen me fjalë kur grinden për diçka ose përpiqen të provojnë diçka, veçanërisht diçka që ata nuk e dinë vetë. Ata bëhen lakmia, dëshira ose fjalët dhe nga vetja e tyre, asgjë nuk mbetet.
Identifikimi është pengesa kryesore për të qenë i vetëdijshëm. Një njeri që identifikohet me çdo gjë nuk është në gjendje të kujtojë vetveten. Për të kujtuar veten është e nevojshme para së gjithash të mos identifikoheni. Por, për të mësuar që të mos identifikohet njeriu, para së gjithash nuk duhet të identifikohet me veten e tij, nuk duhet ta quajë veten “Unë” gjithmonë dhe në të gjitha rastet. Ai duhet të kujtojë se ka dy në të, se ka veten, që është ‘Unë’, dhe ka një tjetër me të cilin duhet të luftojë dhe të cilin duhet ta pushtojë nëse dëshiron që të arrijë ndonjë gjë. Për sa kohë që një njeri identifikohet ose mund të identifikohet, ai është skllav i gjithçkaje që mund t’i ndodhë. Liria para së gjithash është liri nga identifikimi.
Por pas formave të përgjithshme të identifikimit, duhet t’i kushtohet një vëmendje e madhe një forme të veçantë të identifikimit, përkatësisht identifikimit me njerëzit, i cili merr formën e “marrjes në konsideratë” të tyre. Ekzistojnë disa lloje të ndryshme të ‘marrjes në konsideratë’. Në rastet më të shumta një njeri identifikohet me atë që mendojnë të tjerët për të, si e trajtojnë atë, çfarë qëndrimi shfaqin ndaj tij. Ai gjithmonë mendon se njerëzit nuk e vlerësojnë aq sa duhet, nuk janë aq të sjellshëm etj. E gjithë kjo e mundon atë, e bën atë të mendojë dhe të dyshojë dhe të humbasë një sasi të jashtëzakonshme energjie në hamendje, në supozime dhe zhvillon tek ai një qëndrim mosbesues dhe armiqësor ndaj njerëzve. Si e pa dikush, çfarë mendoi dikush për të, çfarë tha dikush për të – e gjithë kjo krijon për të një domethënie të jashtëzakonshme.
Dhe ai ‘konsideron’ jo vetëm persona të veçantë, por shoqërinë dhe kushtet e ndërtuara historikisht. Çdo gjë që nuk i pëlqen një njeriu të tillë, i duket se është e padrejtë, e pajustifikuar, e gabuar dhe jologjike. Dhe pika e nisjes për gjykimin e tij është gjithmonë se këto gjëra mund dhe duhet të ndryshohen. ‘Padrejtësia’ është një nga fjalët në të cilat shumë shpesh konsiderimi fsheh veten. Kur një njeri ka bindur veten se është indinjuar me disa padrejtësi, atëherë që ai të ndalojë së konsideruari do të nënkuptojë pajtimin e tij me padrejtësinë. Ka njerëz që janë në gjendje të konsiderojnë jo vetëm padrejtësinë ose dështimin e të tjerëve për t’i vlerësuar sa duhet, por që janë në gjendje të marrin në konsideratë për shembull motin. Kjo duket qesharake por është një fakt. Njerëzit janë në gjendje të marrin në konsideratë klimën, të nxehtin, të ftohtin, borën, shiun; ata mund të irritohen nga moti, të indinjohen dhe zemërohen me të. Një njeri mund të marrë gjithçka në një mënyrë të tillë personale sikur gjithçka në botë të jetë rregulluar posaçërisht në mënyrë që t’i japë kënaqësi ose përkundrazi për t’i shkaktuar atij bezdi.
E gjithë kjo dhe shumë më tepër është thjesht një formë identifikimi. Një konsideratë e tillë bazohet tërësisht në ‘kërkesa’. Një njeri nga brenda ‘ri-kërkon’ që të gjithë të shohin se ç’njeri i shquar ai është dhe që të tjerët vazhdimisht duhet të shprehin respektin dhe admirimin e tyre për të, për intelektin e tij, bukurinë e tij, zgjuarsinë e tij, praninë e mendjes, origjinalitetin e tij dhe të gjitha cilësitë e tjera të tij. Kërkesat bazohen në një nocion plotësisht imagjinar për veten e tyre, siç ndodh shpesh me shumë njerëz me pamje shumë modeste. Shkrimtarë, aktorë, muzikantë, artistë dhe politikanë të ndryshëm, për shembull, janë pothuajse pa përjashtim njerëz të sëmurë. Dhe nga çfarë vuajnë ata? Para së gjithash nga një mendim i jashtëzakonshëm për veten e tyre, pastaj nga kërkesat dhe pastaj nga konsiderimi, domethënë të qenit i gatshëm dhe i përgatitur paraprakisht për të qenë i ofenduar në mungesë të mirëkuptimit dhe vlerësimit.
Ekziston edhe një formë tjetër e të konsideruarit e cila mund të marrë shumë energji nga një njeri. Kjo formë fillon me një njeri që fillon të mendojë se ai nuk po e konsideron mjaft mirë një person tjetër, se ky person tjetër mund të jetë fyer me të sepse nuk e konsideron si duhet. Dhe ai fillon të mendojë vetë se mbase nuk mendon sa duhet për këtë njeri tjetër, nuk i kushton vëmendje të mjaftueshme, nuk i jep mjaftueshëm. E gjithë kjo është thjesht dobësi. Njerëzit kanë frikë nga njëri-tjetri. Por kjo mund të çojë shumë larg. Ka shumë raste të tilla. Në këtë mënyrë një njeri mund të humbasë më në fund ekuilibrin, nëse në çdo kohë ai fillon të kryejë veprime krejtësisht të pakuptimta. Ai zemërohet me veten dhe mendon se është budalla dhe nuk mund të ndalet, ndërsa në raste të tilla e gjithë çështja është saktësisht ‘të mos merret asgjë në konsideratë’. Është i njëjti rast, mbase ndoshta më keq, kur njeriu konsideron se sipas mendimit të tij ai ‘duhet’ të bëjë diçka kur në fakt ai nuk duhet të bëjë asgjë fare.
Duhet dhe nuk duhet është gjithashtu një temë e vështirë, domethënë e vështirë për të kuptuar kur njeriu me të vërtetë ‘duhet’ dhe kur ai ‘nuk duhet’. Kjo mund të kuptohet vetëm nga këndvështrimi i ‘qëllimit’. Kur njeriu ka një qëllim, ai duhet të bëjë vetëm atë që çon drejt qëllimit të tij dhe ai nuk duhet të bëjë asgjë që e pengon atë të shkojë drejt qëllimit të tij. Njerëzit shumë shpesh mendojnë se nëse fillojnë të luftojnë me marrjen në konsideratë brenda vetes, kjo do t’i bëjë ata ‘të pasinqertë’ dhe ata kanë frikë nga kjo sepse mendojnë se në këtë ngjarje do të humbasin diçka, duke humbur një pjesë të vetes. Në këtë rast ndodh e njëjta gjë si në përpjekjet për të luftuar kundër shprehjes së jashtme të emocioneve të pakëndshme. Dallimi i vetëm është se në një rast njeriu lufton me shprehjen e jashtme të emocioneve dhe në rastin tjetër me një manifestim të brendshëm të ndoshta të njëjtave emocione.
Kjo frikë e humbjes së sinqeritetit është natyrisht vetë-mashtrim, një nga ato formula të gënjeshtrës mbi të cilat bazohen dobësitë njerëzore. Njeriu nuk mund të ndihmojë veten duke u identifikuar dhe konsideruar së brendshmi dhe ai nuk mund të ndihmojë në shprehjen e emocioneve të tij të pakëndshme, thjesht sepse ai është i dobët. Identifikimi, konsiderimi, shprehja e emocioneve të pakëndshme, janë shfaqje të dobësisë së tij, pafuqisë së tij, paaftësisë së tij për të kontrolluar veten. Por duke mos dashur ta pranojë këtë dobësi vetvetes, ai e quan ‘sinqeritet’ ose ‘ndershmëri’ dhe ai i thotë vetes se nuk dëshiron të luftojë kundër sinqeritetit, ndërsa në të vërtetë ai nuk është në gjendje të luftojë kundër dobësive të tij. Sinqeriteti dhe ndershmëria janë në realitet diçka krejt ndryshe. Ajo që njeriu e quan ‘sinqeritet’ në këtë rast është në të vërtetë thjesht të mos dëshirojë ta frenojë veten. Dhe thellë brenda tij një njeri është i vetëdijshëm për këtë. Por ai gënjen veten kur thotë se nuk dëshiron të humbasë sinqeritetin.
Deri më tani kemi folur për konsiderim të brendshëm. Do të ishte e mundur të sillnim shumë shembuj të tjerë. Por ju duhet ta bëni vetë këtë, domethënë duhet t’i kërkoni këto shembuj në vëzhgimet tuaja për veten dhe të tjerët. E kundërta e shqyrtimit të brendshëm dhe ajo që është pjesërisht një mjet për të luftuar kundër tij është konsiderimi i jashtëm. Konsiderimi i jashtëm bazohet në një marrëdhënie krejtësisht të ndryshme me njerëzit sesa konsiderimi i brendshëm. Është përshtatje ndaj njerëzve, për të kuptuarin e tyre, me kërkesat e tyre. Duke e konsideruar nga jashtë një njeri bën atë që e bën jetën të lehtë për njerëzit e tjerë dhe për veten e tij. Konsiderimi i jashtëm kërkon njohuri për njerëzit, të kuptuarit e shijeve, zakoneve dhe paragjykimeve të tyre. Në të njëjtën kohë konsiderimi i jashtëm kërkon një fuqi të madhe mbi veten, një kontroll të madh mbi veten.
Shumë shpesh një njeri dëshiron sinqerisht të shprehë ose disi t’i tregojë një njeriu tjetër atë që mendon me të vërtetë për të ose ndjen për të. Dhe nëse ai është një njeri i dobët ai sigurisht që do të heqë dorë prej kësaj dëshire dhe më pas do të justifikojë veten dhe të thotë që nuk ka dashur të gënjejë, nuk ka dashur të pretendojë, ai ka dashur të jetë i sinqertë. Atëherë ai e bind veten se ishte faji i njeriut tjetër. Ai me të vërtetë donte ta merrte në konsideratë, madje edhe t’i jepte rrugë, për të mos u grindur, etj. Por njeriu tjetër nuk dëshironte aspak ta konsideronte atë, në mënyrë që asgjë të mos bëhej me të. Shumë shpesh ndodh që një njeri të fillojë me një bekim dhe të përfundojë me një mallkim. Ai fillon duke vendosur të mos e konsiderojë dhe më pas fajëson njerëzit e tjerë që nuk e konsiderojnë atë. Ky është një shembull se si konsiderimi i jashtëm kalon në konsiderim të brendshëm. Por nëse një njeri e kujton vërtet veten, ai e kupton që një njeri tjetër është një makinë ashtu si është edhe ai vetë. Dhe pastaj ai do të hyjë në pozicionin e tij, do ta vendosë veten në vendin e tij dhe do të jetë me të vërtetë i aftë të kuptojë dhe të ndiejë atë që mendon dhe ndjen një njeri tjetër.
