Vështirësia kryesore për të kuptuar idenë e rrugës, – tha Gurdjief, konsiston në faktin se njerëzit zakonisht mendojnë se rruga fillon në të njëjtin nivel në të cilin shkon edhe jeta. Kjo është mjaft e gabuar. Rruga fillon në një nivel tjetër, shumë më të lartë. Kjo është pikërisht ajo që njerëzit zakonisht nuk e kuptojnë. Fillimi i rrugës mendohet të jetë më i lehtë ose më i thjeshtë se sa është në realitet. Do të përpiqem ta shpjegoj këtë në mënyrën vijuese. Njeriu jeton në jetë nën ligjin e aksidentit dhe nën dy lloje ndikimesh të kontrolluara përsëri nga aksidenti. Lloji i parë janë ndikimet e krijuara në jetë nga vetë jeta. Ndikimet e racës, kombit, vendit, klimës, familjes, arsimit, shoqërisë, profesionit, sjelljeve dhe zakoneve, pasurisë, varfërisë, ideve aktuale, etj. Lloji i dytë janë ndikimet e krijuara jashtë kësaj jete, ndikimet e rrethit të brendshëm, ose ndikimet ezoterike – ndikimet, domethënë, të krijuara nën ligje të ndryshme, edhe pse në tokë.

Këto ndikime ndryshojnë nga të parat, para së gjithash sepse kanë vetëdije në origjinën e tyre. Kjo do të thotë që ato janë krijuar me vetëdije nga njerëz të vetëdijshëm për një qëllim të caktuar. Ndikimet e këtij lloji zakonisht mishërohen në formën e sistemeve fetare dhe mësimeve, doktrinave filozofike, veprave të artit etj. Ata janë lënë në jetë për një qëllim të caktuar dhe përzihen me ndikime të llojit të parë. Por duhet të kihet parasysh se këto ndikime janë të vetëdijshme vetëm në origjinën e tyre. Duke hyrë në vorbullën e përgjithshme të jetës, ato bien nën ligjin e përgjithshëm të aksidentit dhe fillojnë të veprojnë mekanikisht, domethënë, ato mund të veprojnë me një njeri të caktuar të caktuar ose mund të mos veprojnë; ato mund të arrijnë tek ai ose jo. Në ndikimin e ndryshimit dhe shtrembërimit në jetë përmes transmetimit dhe interpretimit, ndikimet e llojit të dytë shndërrohen në ndikime të llojit të parë, d.m.th., ato shkrihen me ndikimet e llojit të parë.

Nëse mendojmë për këtë, do të shohim se nuk është e vështirë për ne të dallojmë ndikimet e krijuara në jetë nga ndikimet, burimi i të cilave qëndron jashtë jetës. Të numërosh ato, të krijosh një katalog të njërit dhe tjetrit, është e pamundur. Është e nevojshme të kuptohet dhe e gjitha varet nga ky kuptim. Ne kemi folur për fillimin e rrugës. Fillimi i mënyrës varet pikërisht nga ky kuptim ose nga aftësia për të bërë dallimin midis dy llojeve të ndikimeve. Sigurisht, shpërndarja e tyre është e pabarabartë. Një njeri merr më shumë nga ndikimet, burimi i të cilave qëndron jashtë jetës, një tjetër më pak; një i tretë është pothuajse i izoluar prej tyre. Por kjo nuk mund të ndihmohet. Ky është tashmë fati. Duke folur në përgjithësi dhe duke marrë një jetë normale në kushte normale dhe një njeri normal, kushtet janë pak a shumë të njëjta për të gjithë, domethënë për ta thënë më saktë, vështirësitë janë të barabarta për të gjithë. Vështirësia qëndron në ndarjen e dy llojeve të ndikimeve. Nëse një njeri në marrjen e tyre nuk i ndan, d.m.th., nuk e sheh ose nuk e ndjen dallimin e tyre, veprimi i tyre ndaj tij gjithashtu nuk është i ndarë, d.m.th., ata veprojnë në të njëjtën mënyrë, në të njëjtin nivel, dhe prodhojnë të njëjtat rezultate.

Por nëse një njeri në marrjen e këtyre ndikimeve fillon të bëjë ndarjen mes tyre dhe të vendosë në njërën anë ato që nuk janë krijuar vetë në jetë, atëherë gradualisht dallimi bëhet më i lehtë dhe pas një kohe të caktuar një njeri nuk mund t’i ngatërrojë më ato me ndikimet e zakonshme të jetës . Rezultatet e ndikimeve, burimi i të cilave qëndron jashtë jetës mblidhen brenda tij, ai i kujton ato së bashku, i ndjen ato së bashku. Ato fillojnë të formojnë brenda tij një tërësi të caktuar. Ai nuk i llogarit dot të qarta se çfarë, si dhe pse, por edhe nëse e bën, atëherë ai e shpjegon gabimisht. Por çështja nuk është në këtë gjë, .por në faktin se rezultatet e këtyre ndikimeve mblidhen së bashku brenda tij dhe pas një kohe të caktuar ata formojnë brenda tij një lloj qendre magnetike, e cila fillon të tërheqë tek vetja ndikime të këtij lloji dhe në këtë mënyrë rritet.

Nëse qendra magnetike merr ushqim të mjaftueshëm, dhe nëse nuk ka rezistencë të fortë nga ana e palëve të tjera të personalitetit të një njeriu të cilat janë rezultat i ndikimeve të krijuara në jetë, qendra magnetike fillon të ndikojë në orientimin e një njeriu, duke e detyruar atë të kthehet dhe madje të lëvizë në një drejtim të caktuar. Kur qendra magnetike arrin forcë dhe zhvillim të mjaftueshëm, një njeri tashmë e kupton idenë e rrugës dhe ai fillon të kërkojë për të. Kërkimi mund të zgjasë shumë vite dhe mund të mos çojë në asgjë. Kjo varet nga kushtet, nga rrethanat, nga fuqia e qendrës magnetike, nga fuqia dhe drejtimi i prirjeve të brendshme që nuk merren me këtë kërkim dhe të cilat mund të devijojnë një njeri në momentin kur shfaqet mundësia e gjetjes së rrugës. Nëse qendra magnetike funksionon saktë dhe nëse një njeri me të vërtetë kërkon, ose edhe nëse nuk kërkon në mënyrë aktive, ai mund të takojë një njeri tjetër që e di rrugën dhe që është i lidhur direkt ose përmes njerëzve të tjerë me një qendër ekzistuese jashtë ligjit të aksidentit, nga i cili vijnë idetë që krijuan qendrën magnetike.

Këtu përsëri ka shumë mundësi. Por për momentin le të imagjinojmë se ai ka takuar një njeri që me të vërtetë e njeh rrugën dhe është gati të ndihmojë atë. Ndikimi i këtij njeriu mbi të kalon nëpër qendrën e tij magnetike. Dhe pastaj, në këtë pikë, njeriu çliron veten nga ligji i aksidentit. Kjo është ajo që duhet kuptuar. Ndikimi i njeriut që njeh rrugën tek njeriu i parë është një lloj ndikimi i veçantë, që ndryshon nga dy të parët, para së gjithash në një ndikim të drejtpërdrejtë dhe së dyti në një ndikim të vetëdijshëm. Ndikimet e llojit të dytë, të cilat krijojnë qendër magnetike, janë të vetëdijshëm në origjinën e tyre, por më pas ato hidhen në vorbullën e përgjithshme të jetës, ndërthuren me ndikimet e krijuara nga vetë jeta dhe i nënshtrohen njëlloj ligjit të aksidentit. Ndikimet e llojit të tretë nuk mund t’i nënshtrohen kurrë ligjit të aksidentit; ato vetë janë jashtë ligjit të aksidenteve dhe veprimi i tyre është gjithashtu jashtë ligjit të aksidenteve. Ndikimet e llojit të dytë mund të vazhdojnë përmes librave, përmes sistemeve filozofike, përmes ritualeve.

Ndikimet e llojit të tretë mund të vazhdojnë vetëm nga një person tek tjetri, drejtpërdrejt, me anë të transmetimit oral. Momenti kur njeriu që po kërkon rrugën e takon një njeri që e njeh rrugën, quhet pragu i parë ose hapi i parë. Nga ky prag i parë fillon shkallët. Midis ‘jetës’ dhe ‘rrugës’ shtrihet ‘shkalla’. Vetëm duke kaluar përgjatë kësaj shkalle njeriu mund të hyjë në ‘rrugë’. Përveç kësaj, njeriu ngjitet në këtë shkallë me ndihmën e njeriut që është udhëzuesi i tij; ai nuk mund të ngjitet te shkallët vetë. Rruga fillon vetëm atje ku mbarojnë shkallët, domethënë pas pragut të fundit dhe në një nivel shumë më të lartë se niveli i zakonshëm i jetës. Prandaj është e pamundur të përgjigjemi në pyetjen, nga fillon rruga? Rrugaa fillon me diçka që nuk është aspak në jetë dhe për këtë arsye është e pamundur të thuhet nga se ajo fillon. Ndonjëherë thuhet: në ngjitjen e shkallëve një njeri nuk është i sigurt për asgjë, ai mund të dyshojë për gjithçka, fuqitë e veta, nëse ajo që ai po bën është e drejtë, udhëzuesi, njohuria e tij dhe fuqitë e tij. Në të njëjtën kohë, ajo që ai arrin është shumë e paqëndrueshme.

Madje edhe nëse ai është ngjitur mjaft lart në shkallë, ai mund të bjerë poshtë në çdo moment dhe duhet të fillojë përsëri nga fillimi. Por kur ai ka kaluar pragun e fundit dhe hyn në rrugë, e gjithë kjo ndryshon. Para së gjithash, të gjitha dyshimet që ai mund të ketë në lidhje me udhëzuesin e tij zhduken dhe në të njëjtën kohë udhëzuesi bëhet shumë më pak i domosdoshëm për të se më parë. Në shumë aspekte ai madje mund të jetë i pavarur dhe të dijë se ku po shkon. Së dyti, ai nuk mund të humbasë aq lehtë rezultatet e punës së tij dhe ai nuk mund ta gjejë veten përsëri në jetën e zakonshme. Edhe nëse ai e lëshon rrugën, ai nuk do të jetë në gjendje të kthehet nga filloi. Kjo është pothuajse gjithçka që mund të thuhet në përgjithësi për shkallën dhe për rrugën, sepse ka rrugë të ndryshme. Ne kemi folur për këtë më parë. Për shembull, në rrugën e katërt ekzistojnë kushte të veçanta të cilat nuk mund të jenë në rrugët e tjera.

Kështu që kushtet për ngjitjen e shkallëve në rrugën e katërt janë që një njeri nuk mund të ngjitet në një hap më të lartë nëse ai nuk vendos një njeri tjetër mbi hapin e tij. Tjetri, nga ana e tij, duhet të vërë në vend të tij një njeri të tretë në mënyrë që të ngjitet më lart. Kështu, sa më lartë njeriu ngjitet, aq më shumë varet nga ata që e ndjekin atë. Nëse ata ndalojnë, ai gjithashtu ndalet. Situata të tilla si kjo mund të ndodhin edhe gjatë rrugës. Një burrë mund të arrijë diçka, për shembull, disa fuqi të veçanta, dhe më vonë mund të sakrifikojë këto fuqi me qëllim që të ngrejë njerëzit e tjerë në nivelin e tij. Nëse njerëzit me të cilët po punon ngjiten në nivelin e tij, ai do të marrë përsëri gjithçka që ka sakrifikuar. Por nëse nuk ngjiten, ai mund ta humbasë krejt. Një njeri mund të dijë më shumë ose mund të dijë më pak për qendrën ezoterike, ai mund të dijë saktësisht se ku është kjo qendër dhe si merret njohuria dhe ndihma nga ajo; ose ai nuk mund të dijë asgjë për këtë dhe mund ta njohë vetëm njeriun nga i cili vetë mori njohuritë e tij.

Në shumicën e rasteve njerëzit fillojnë pikërisht nga ajo pikë që ata njohin vetëm një hap më të lartë se vetvetja. Dhe vetëm në përpjesëtim me zhvillimin e tyre, ata fillojnë të shohin më tej dhe të njohin se nga erdhën ato që dinë. Rezultatet e punës së një njeriu që merr mbi vete rolin e mësuesit nuk varen nga fakti nëse ai e di saktësisht origjinën e asaj që ai mëson, por shumë varen nga fakti nëse idetë e tij vijnë apo jo në fakt nga qendra ezoterike dhe nëse ai vetë kupton dhe mund të dallojë idetë ezoterike, domethënë idetë e njohjes objektive, nga idetë subjektive, shkencore dhe filozofike. Deri tani kam folur për qendrën e duhur magnetike, për udhëzuesin e duhur dhe për mënyrën e duhur. Por mund të ketë edhe një situatë në të cilën qendra magnetike është formuar gabimisht. Ajo mund të ndahet në vetvete, domethënë mund të përfshijë kontradikta.

Në të, për më tepër, mund të hyjnë në ndikime të llojit të parë, domethënë ato të krijuara në jetë, nën maskën e ndikimeve të llojit të dytë, ose gjurmë të ndikimeve të llojit të dytë, por të shtrembëruara në atë masë sa të jenë bërë e kundërta e tyre.

Një qendër e tillë magnetike e formuar gabimisht nuk mund të japë një orientim të duhur. Një njeri me një qendër të gabuar magnetike të këtij lloji gjithashtu mund të kërkojë rrugën dhe ai mund të takojë një njeri tjetër dhe do të thotë që e di rrugën dhe se është i lidhur me një qendër që qëndron jashtë ligjit të aksidentit. Por në realitet ai mund të mos e di rrugën dhe mund të mos jetë i lidhur me një qendër të tillë. Ai mund të jetë me të vërtetë i gabuar dhe të mendojë se di diçka, kur në realitet nuk di asgjë. Atëherë nëse njeriu që po kërkon rrugën e beson, ai mund ta udhëheqë atë në një drejtim krejt tjetër dhe jo atje ku premton; ai mund ta udhëheqë atë shumë larg nga rruga e duhur dhe ta çojë atë në rezultate të kundërta me rezultatet e mënyrës së duhur. Por për fat të mirë kjo ndodh shumë rrallë, domethënë, mënyrat e gabuara janë të shumta por në shumicën e rasteve ato nuk çojnë askund. Dhe një njeri thjesht rrotullohet në të njëjtin vend dhe mendon se po shkon diku.

Si mund të dallohet rruga e gabuar?

Është e pamundur të njohësh një mënyrë të gabuar pa e ditur mënyrën e duhur. Kjo do të thotë që nuk ia vlen të shqetësohemi se si të njohim një rrugë të gabuar. Njeriu duhet të mendojë se si të gjejë rrugën e duhur. Nuk mund të thuhet me dy fjalë. Por nga sa kam thënë ju mund të nxirrni shumë përfundime të dobishme nëse mbani mend gjithçka që është thënë dhe gjithçka që rrjedh prej saj. Për shembull, mund të shihni që mësimi gjithmonë korrespondon me nivelin e nxënësit. Sa më i lartë të jetë nxënësi, aq më i lartë mund të jetë mësimi. Por një nxënës i një niveli i cili nuk është veçanërisht i lartë nuk mund të konsiderojë një mësim të një niveli shumë të lartë. Një nxënës nuk mund ta shohë kurrë nivelin e mësuesit. Ky është një ligj. Askush nuk mund të shohë më lart se niveli i tij. Por zakonisht njerëzit jo vetëm që nuk e dinë këtë, por, përkundrazi, sa më të ulët janë ata vetë, aq më i lartë është mësimi që ata kërkojnë.

Kuptimi i duhur i kësaj pike është tashmë një nevojë shumë rëndësishme. Por ndodh shumë rrallë. Zakonisht vetë njeriu  kërkon mësues të nivelit të Jezu Krishtit. Për më pak ai nuk do të jetë dakort. Dhe nuk hyn kurrë në kokën e tij që edhe nëse do të takohej me një mësues të tillë si Jezu Krishti, duke e marrë atë siç përshkruhet në Ungjijtë, ai kurrë nuk do të ishte në gjendje ta kuptonte, sepse do të ishte e nevojshme të ishte në nivelin e një apostull për të qenë një nxënës i Jezu Krishtit. Këtu është një ligj i përcaktuar. Sa më i lartë mësuesi, aq më i vështirë është nxënësi. Dhe nëse ndryshimi në nivelet e mësuesit dhe nxënësit tejkalon një kufi të caktuar, atëherë vështirësitë në rrugën e nxënësit bëhen të pakalueshme. Është pikërisht në lidhje me këtë ligj që ndodh një nga rregullat themelore të rrugës së katërt.

Në rrugën e katërt nuk ka asnjë mësues. Kushdo që është i moshuar, është mësuesi. Dhe, pasi mësuesi është i domosdoshëm për nxënësin, ashtu edhe nxënësi është i domosdoshëm për mësuesin. Nxënësi nuk mund të vazhdojë pa mësuesin, dhe mësuesi nuk mund të vazhdojë pa nxënësin ose nxënësit. Dhe ky nuk është një konsideratë e përgjithshme, por një rregull i domosdoshëm dhe krejt konkret mbi të cilin bazohet ligji i ngjitjes së një njeriu. Siç u tha më parë, askush nuk mund të ngjitet në një hap më të lartë derisa të vendosë një njeri tjetër në vendin e vet. Çfarë një njeri ka marrë ai duhet ta japë menjëherë; vetëm atëherë ai mund të marrë më shumë. Përndryshe prej tij do të merret edhe ajo që tashmë i është dhënë.