Artikulli shpjegon si tre qendrat kryesore të njeriut – mendimi, ndjenja dhe lëvizja – shpesh punojnë keq dhe në vend të gabuar. Duke kuptuar këtë kaos të brendshëm, njeriu mund të kursejë energji dhe të përjetojë një jetë më të qetë e më të pranishme.

A nuk duket e çuditshme që njeriu kthehet në shtëpi i rraskapitur pas një dite të kaluar thjesht ulur dhe duke menduar? Si ka mundësi që puna mendore ta lërë njeriun më të tharë se puna fizike?

Kjo pyetje zbulon diçka që shumica nuk e dyshojnë kurrë për funksionimin e vet. Lodhja që përjetohet është e vërtetë, por nuk lidhet fare me sasinë e punës reale që është kryer. Njeriu është i lodhur sepse makineria e tij e brendshme ka funksionuar gjithë ditën në kaos, me çdo pjesë që përpiqet të kryejë detyra për të cilat nuk është krijuar.

Kuptimi i këtij kaosi do të ndryshojë gjithçka në mënyrën se si përjetohet jeta. Në këtë shkrim, shpalosen misteret e qendrave të punës së njeriut, të cilat në mënyrë të padukshme janë të mospërputhura.

Tre katet e ndërtesës së brendshme

Le të imagjinohet vetja si një ndërtesë me tre kate të dallueshme, secili i pajisur me aparatura të specializuara dhe punëtorë të trajnuar për detyra të caktuara.

Kati i sipërm: përmban aparatin e të menduarit, të krijuar për analizë, planifikim dhe zgjidhje problemesh përmes logjikës.
Kati i mesëm: strehon kapacitetin e ndjenjave, të ndërtuar për t’iu përgjigjur bukurisë, rrezikut, gëzimit dhe trishtimit me reagime të përshtatshme emocionale.
Kati i poshtëm: administron ekzistencën fizike, duke menaxhuar gjithçka, nga ecja dhe frymëmarrja e deri te proceset e panumërta automatike që e mbajnë trupin gjallë.

Çdo kat funksionon me shpejtësinë e vet natyrale dhe ka inteligjencën e vet. Kur thuhet “inteligjencë”, nënkuptohet se secila qendër ka një aftësi të mirëfilltë për të trajtuar lloje të caktuara situatash në mënyrë të shkëlqyer, pa mundim dhe pa nevojë për ndërhyrje të vetëdijshme.

Qendra e të menduarit te njeriu punon ngadalë dhe me kujdes, si një gjykatës që peshon me hollësi provat para se të japë vendimin.
Qendra e ndjenjave vepron me shpejtësinë e rrufesë, duke iu përgjigjur situatave më shpejt sesa arrin të ndjekë mendimi.
Qendra e lëvizjes (fizik+instiktiv) funksionon diku në mes të këtyre dyve, duke menaxhuar koordinimin fizik dhe zakonet e mësuara me një efikasitet të jashtëzakonshëm.

Tragjedia është se këto tre kate rrallë funksionojnë në mënyrë të pavarur, ashtu siç duhet. Në vend të kësaj, ato ndërhyjnë vazhdimisht te njëra-tjetra, duke krijuar një kaos të brendshëm që shpërdoron sasi të mëdha energjie dhe prodhon pështjellim, ankth dhe ndjenjën e një mbingarkese të vazhdueshme nga jeta.

Kur mendja pengon ndjenjat

Le të vërehet se çfarë ndodh kur dikush thotë diçka që e lëndon njeriun. Një koleg bën një vërejtje therëse. Një mik harron një rast të rëndësishëm. Partneri flet pa menduar.

Reagimi i shëndetshëm natyror do të ishte që qendra emocionale thjesht ta ndiejë dhimbjen, ta përpunojë dhe ta lëshojë. Kjo zgjat ndoshta sekonda ose minuta, kur lejohet të ndodhë në mënyrë natyrale.

Në vend të kësaj, çfarë ndodh realisht? Në çastin kur shfaqet dhimbja, qendra e të menduarit vërsulet tepër mbrojtëse, duke u përpjekur të menaxhojë dhe kontrollojë ndjenjën:

“Unë nuk duhet të mërzitem për këtë. Ndoshta ata nuk e kanë pasur me atë kuptim. Po jem shumë i/e ndjeshëm. Kjo është iracionale. Le ta analizoj pse po reagoj kështu.”

Orë ose edhe ditë mund të kalojnë në këtë përtypje mendore, ndërkohë që ndjenja fillestare kurrë nuk përjetohet plotësisht dhe as lirohet.

Një studente vajti te Gurdjieff, dhe nuk kishte qarë për 15 vjet, megjithëse kishte përjetuar humbje që do t’i sillnin lot edhe gurit. Qendra e saj e të menduarit kishte ngritur një sistem aq të ndërlikuar arsyetimesh pse të qarit është i pavlefshëm, pse emocionet duhen kontrolluar përmes arsyes, saqë qendra emocionale ishte fikur thuajse krejtësisht.

Ajo vuante nga dhimbje koke të vazhdueshme, probleme të tretjes dhe pamundësi për të fjetur. Trupi i saj po qante lotët që sytë nuk mund t’i lëshonin, sepse qendra e të menduarit po e pengonte punën natyrore të ndjenjës.

Ky zëvendësim ndodh vazhdimisht në kulturën e sotme. Njeriu është stërvitur të mendojë rreth ndjenjave në vend që t’i përjetojë ato, të analizojë reagimet emocionale në vend që t’u lejojë shprehjen e tyre natyrale. Si pasojë, ndjenjat nuk e përfundojnë kurrë ciklin e vet; ato mbeten të bllokuara brenda, krijojnë presion, shfaqen si simptoma fizike ose shpërthejnë më vonë në forma emocionale krejtësisht të pakrahasueshme me atë që i ka shkaktuar.

Kur ndjenjat pengojnë mendimin e kthjellët

Tani le të vërehet e kundërta. Njeriu duhet të marrë një vendim praktik. A të pranojë një punë të re apo të qëndrojë në detyrën aktuale? Cilin apartament të marrë me qira? Cilit projekt t’i jepet përparësi sot? Këto pyetje kërkojnë mendim të kthjellët, peshim të kujdesshëm të faktorëve dhe analizë logjike të të mirave dhe të këqijave. Në vend të kësaj, truri emocional e përmbyt procesin me ndjenja.

Frika nga marrja e vendimit të gabuar e paralizon njeriun. Entuziazmi për mundësitë e reja e hedh mendjen nëpër fantazi. Ankthi për atë çfarë do të mendojnë të tjerët e mjegullon çdo shqyrtim. Turpi nga dështimet e kaluara bën që ai të dyshojë në gjykimin e vet. Orë kalojnë në këtë stuhi emocionale, ndërsa mendimi i vërtetë nuk ndodh fare.

Shpesh njerëz shumë inteligjentë bëhen krejtësisht të marrë kur marrin vendime për jetën e tyre personale. Truri i tyre i të menduarit funksionon shumë mirë kur analizojnë probleme abstrakte ose çështje profesionale. Por, në çastin që pyetja bëhet personale, emocionet e përmbytin procesin intelektual.

Ata nuk mund të mendojnë qartë për marrëdhëniet, shëndetin ose drejtimin e jetës së tyre, sepse ndjenja ka hyrë në territorin ku nuk i takon të veprojë. Kjo shpjegon pse njerëzit shpesh marrin vendime të këqija kur janë emocionalisht të ndezur.

Vetë emocioni mund të jetë krejt i përshtatshëm: frika përballë rrezikut ka funksionin e vet; gëzimi nga një lajm i mirë është i natyrshëm. Problemi lind kur këto energji të shpejta emocionale përpiqen të kryejnë punën e ngadaltë dhe të kujdesshme të mendimit. Është si të përpiqesh të bësh kirurgji delikate duke hipur mbi një kalë që vrapon me galop.

Ping-pongu Mendje -emocion

Në shumë situata të përditshme, qendra mendore dhe ajo emocionale hyjnë në një lojë të pandalshme ping‑pongu, duke krijuar gjendje të thellë ankthi te njeriu. Mendja kap një mendim shqetësues – për shembull: “ndoshta do të humbas punën”, “çfarë nëse më lë partneri?”, “po sikur të sëmurem rëndë?” – dhe ky mendim ndez menjëherë qendrën emocionale, e cila prodhon frikë, siklet, tension të brendshëm.

Kjo frikë nuk mbetet neutrale: ajo i jep energji mendimit fillestar, e bën atë të tingëllojë më i vërtetë, më urgjent, më kërcënues. Mendimi i ushqyer me frikë kthehet përsëri në qendrën mendore në formë skenarësh edhe më të zinj, analizash pa fund, hamendësimesh dhe “po sikur‑ash” pafund, të cilat e shtojnë edhe më shumë frikën. Emocioni i rritur tani shfaqet edhe në trup: zemra rreh më shpejt, frymëmarrja bëhet e cekët, shfaqet një shtrëngim në kraharor, tension në stomak, djersitje e ftohtë; trupi e interpreton këtë si rrezik real, duke e amplifikuar edhe më tej ndjenjën e frikës. Kjo frikë trupore i kthehet mendjes si “provë” se diçka vërtet nuk shkon: “po ndihem kështu, atëherë patjetër ka diçka të keqe”, dhe kështu topi kalon sërish në fushën mendore, me mendime edhe më katastrofike.

Në këtë qark të mbyllur, as qendra mendore nuk po mendon vërtet me kthjelltësi, as qendra emocionale nuk po përjeton dhe liron një ndjenjë të vetme deri në fund; ato vetëm e ushqejnë njëra‑tjetrën në mënyrë mekanike. Sa më gjatë të vazhdojë ky ping‑pong mendim‑emocion, aq më shumë fiksim krijohet: mendja mësohet të kërkojë rrezik kudo, ndjenja mësohet të përgjigjet me frikë ndaj çdo mendimi, dhe gradualisht lind një gjendje kronike ankthi ku njeriu jeton brenda këtij qarku pa e kuptuar se energjia e tij po digjet nga puna e gabuar dhe e përzier e dy qendrave.

Kur trupi ikën nga ndjenjat

Këtu shfaqet ndoshta problemi më i zakonshëm i jetës moderne. Njeriu ndihet i parehatshëm, i shqetësuar ose i trishtuar. Këto janë sinjale nga qendra emocionale se diçka kërkon vëmendje. Reagimi i shëndetshëm do të ishte të kthehet vëmendja brenda, të ndihen plotësisht ato që po ndihen dhe t’i lejohet qendrës emocionale të përfundojë procesin e saj natyror.

Në vend të kësaj, truri i lëvizjes aktivizohet menjëherë për t’i shpëtuar parehatisë. Hapen telefonat, duke lëvizur kot nëpër imazhe që regjistrohen në vetëdije pa u parë realisht. Hapet frigoriferi, edhe pse nuk ka uri, duke futur ushqim në gojë vetëm që duart dhe nofulla të kenë diçka për të bërë. Fillon pastrimi, sistemimi, ecja lart-e-poshtë, luajtja me objekte – çdo aktivitet fizik për të shmangur uljen ballë për ballë me çfarëdo ndjenje që po ngrihet.

Ky reagim mekanik krijon një cikël shkatërrues. Emocioni mbetet i papërpunuar dhe ndërton presion. Trupi shterohet nga veprimtaria kompulsive që nuk sjell asnjë kënaqësi. Vëmendja e njeriut copëzohet në mijëra pjesë, pa mundur të pushojë askund. Deri në mbrëmje, njeriu ndihet i rraskapitur dhe i hutuar, pa mundur të tregojë se çfarë e ka shteruar, sepse nuk ka qenë asnjë çast realisht i pranishëm në përvojën e vet.

Le të vëzhgohen njerëzit në salla pritjeje, në trena, në rrugë. Sa prej tyre mund të rrinë thjesht ulur ose duke ecur, pa i zgjatur duart pajisjeve? Sa prej tyre mund të durojnë edhe pak minuta qetësi pa gjetur diçka fizike për të bërë? Kjo lëvizje kompulsive është përpjekja e trupit për të zgjidhur një parehati emocionale, gjë që nuk mund ta arrijë kurrë, sepse lëvizja trajton probleme të tjera nga ato që paraqet ndjenja.

Shpejtësitë e ndryshme të qendrave

Për të kuptuar pse këto zëvendësime krijojnë aq vështirësi, duhet kuptuar se çdo qendër funksionon në shpejtësi të ndryshme.

Qendra e ndjenjave reagon më shpejt sesa mund ta ndjekë mendimi. Një zhurmë e fortë e trondit njeriun para se truri i të menduarit të regjistrojë se çfarë e shkaktoi. Bukuria e godet zemrën para se të analizohet se çfarë e bën të bukur. Rreziku zgjon frikë para se mendja racionale të vlerësojë nivelin e kërcënimit.

Qendra e lëvizjes punon shumë shpejt, megjithatë më ngadalë se ndjenja. Le të shihet dikush që ka mësuar të luajë piano ose të drejtojë makinë mirë: duart e tij lëvizin nëpër veprime të ndërlikuara, të koordinuara, shumë më shpejt se sa mund të drejtojë mendimi i vetëdijshëm çdo lëvizje. Trupi ka mësuar dhe ekzekuton modelet e mësuara me shpejtësi dhe saktësi të habitshme.

Qendra e të menduarit, në krahasim, është jashtëzakonisht e ngadaltë. Ajo duhet të përpunojë informacionin në mënyrë të njëpasnjëshme, të marrë në konsideratë alternativa dhe të peshojë faktorët kundrejt njëri-tjetrit. Kjo ngadalësi nuk është defekt për llojin e punës që bën mendimi; përkundrazi, kjo kujdesi dhe vonesë janë pikërisht ato që kërkohen.

Katastrofa ndodh kur një qendër e shpejtë përpiqet të bëjë punën e një qendre të ngadaltë ose kur një qendër e ngadaltë mundohet të menaxhojë diçka që kërkon shpejtësi. Mendimi nuk mund ta ndjekë rrjedhën e shpejtë të ndjenjave, ndaj e zëvendëson përjetimin emocional me analizë. Ndjenja nuk mund të kryejë punën e duruar të arsyetimit logjik, ndaj e zëvendëson me stuhi emocionale në vend të mendimit të qartë. Trupi nuk mund të zgjidhë probleme emocionale ose intelektuale, ndaj e zëvendëson zgjidhjen e vërtetë me veprimtari mekanike.

Fabrika e brendshme dhe shpërdorimi i energjisë

Njeriu shpërdoron afërsisht gjysmën e energjisë së vet të disponueshme përmes punës së gabuar të qendrave. Kjo nuk është as ekzagjerim e as metaforë.

Kur qendra e të menduarit përpiqet të menaxhojë ndjenjat, ajo djeg energji të rafinuar që mund të përdorej për punë të mirëfilltë intelektuale. Kur qendra e ndjenjave uzurpon marrjen e vendimeve, ajo harxhon kapacitet emocional që do të duhej të mbetej i lirë për momente bukurie, lidhjeje ose reagimi të përshtatshëm ndaj rrezikut. Kur qendra e lëvizjes futet në veprim kompulsiv për të shmangur ndjenjat, ajo shteron energjinë fizike që mund të përdorej për veprim të qëllimshëm.

Le të imagjinohet një fabrikë ku punonjësit e zyrës e kalojnë ditën në dhomën e prodhimit, duke provuar të përdorin makineri që nuk dinë t’i komandojnë, ndërsa operatorët e makinerive ulen në zyra duke u munduar të menaxhojnë kontabilitetin që nuk e kuptojnë. Ndërkohë, kontabilistët përpiqen të riparojnë pajisje të prishura pa asnjë njohuri mekanike.

Fabrika do të prodhonte pothuajse asgjë, ndërsa do të konsumonte burime të mëdha dhe do të krijonte një kaos të vazhdueshëm.

Pikërisht kështu funksionon fabrika e brendshme e njeriut shumicën e kohës. Shpërdorimi shfaqet në shumë mënyra: njeriu ndihet i lodhur megjithëse është pushuar; ndihet i hutuar ndonëse situata është e thjeshtë; ndihet i mbingarkuar edhe pse përgjegjësitë janë të menaxhueshme; merr vendime të dobëta megjithëse ka informacion të mirë; përsërit të njëjtat gabime edhe pasi ka mësuar pasojat.

E gjithë kjo buron nga qendra që përpiqen të bëjnë punë për të cilat nuk janë krijuar.

Si të ndërtojmë punën e drejtë të qendrave

Ajo që përshkruhet këtu nuk është një problem që zgjidhet me një teknikë ose me një praktikë të vetme. Kërkohet vëzhgim i durueshëm i vetes gjatë muajve dhe viteve, duke mësuar gradualisht të njihet kur qendrat po bëjnë punë që u përket të tjerave, duke i kthyer butësisht detyrat në vendin e tyre të duhur.

Le të fillohet thjesht. Gjatë ditës, herë pas here, njeriu mund të ndalet dhe t’i bëjë vetes pyetjen: cila qendër duhet të merrej me atë që po përjetohet tani?

A po mendohet për një ndjenjë që ka nevojë të ndjehet?
A po përjetohet dramë emocionale rreth një detyre praktike që thjesht ka nevojë të kryhet?
A po lëvizet në mënyrë kompulsive për t’iu shmangur diçkaje që kërkon vëmendje?

Vetëm kjo pyetje fillon të krijojë ndarje midis njeriut dhe modeleve të tij automatike. Fillon të vihet re se ajo që quhet “unë” në fakt janë disa procese të ndryshme, që shpesh punojnë në drejtime të kundërta. “Unë” që do të analizojë emocionet është ndryshe nga “unë” që ka nevojë t’i ndjejë ato. “Unë” që krijon dramë emocionale rreth detyrave të thjeshta është ndryshe nga “unë” që mund t’i kryejë ato thjesht.

Kur lind një ndjenjë e vërtetë, mund të ushtrohet leja që ajo të përjetohet pa nxitim për ta menduar, për ta kuptuar ose për t’i ikur. Trishtimi do të jetë i trishtuar. Zemërimi do të jetë i zemëruar. Gëzimi do të jetë i gëzuar. Çdo ndjenjë e përfundon vetvetiu ciklin e saj kur nuk ndërpritet nga mendimi ose lëvizja.

Kohëzgjatja reale e një ndjenje, kur lejohet të zhvillohet pa ndërhyrje, është habitshëm e shkurtër.

Kur kërkohet mendim, duhen krijuar kushte ku mendimi mund të punojë: qetësi, si e jashtme ashtu edhe e brendshme; largim nga turbullira emocionale dhe nga shqetësimi fizik. Shumë njerëz zbulojnë se mund të mendojnë qartë vetëm kur ecin vetëm ose kur rrinë në qetësi, sepse këto kushte i lejojnë qendrës së të menduarit të punojë pa ndërhyrje nga qendrat e tjera.

Kur trupi ka nevojë të lëvizë, le të lëvizë. Puna fizike, ushtrimet, vallëzimi – të gjitha i japin qendrës së lëvizjes detyra të përshtatshme. Por vlen të vërehet sa e vështirë është thjesht të lëvizet, pa e mbuluar lëvizjen me dramë emocionale ose me koment të pandërprerë mendor.

A mund të lahen enët me vëmendje të plotë te ndjesitë fizike, pa menduar për të kaluarën ose të ardhmen, pa u ndjerë keq për vetë detyrën? Kjo do të thotë t’i lejohet qendrës së lëvizjes të bëjë punën e vet të pastër.

Gjendja natyrore e njeriut

Le të imagjinohet të përjetohet qoftë edhe një orë e vetme, ku secila qendër bën vetëm punën e vet. Mendimet shfaqen kur kërkohet mendim dhe pushojnë kur nuk ka punë për to. Ndjenjat rrjedhin natyrshëm si përgjigje ndaj nxitjeve të përshtatshme dhe pastaj përfundojnë pa u zvarritur. Trupi lëviz nëpër detyrat e tij me hir dhe efikasitet, duke pushuar kur i duhet pushim.

Sa shumë energji do të mbetej e lirë për ta jetuar vërtet jetën, në vend që të shkojë për mirëmbajtjen e kaosit të brendshëm?

Kjo gjendje nuk është fantazi; është mënyra si është krijuar të funksionojë njeriu. Puna e gabuar e qendrave është sjellje e mësuar, e përforcuar nga kultura dhe nga zakoni, por nuk është gjendja jonë natyrore. Fëmijët shfaqin momente funksionimi të drejtë përpara se “arsimi” t’i mësojë të mendojnë rreth ndjenjave të tyre, të dramatizojnë mendimet dhe të lëvizin në mënyrë kompulsive për t’iu shmangur parehatise.

Puna e vetme që ia vlen

Puna që përshkruhet këtu kërkon gjithçka që njeriu ka. Ajo kërkon vëzhgim të “pamëshirshëm” të vetes, njohje të modeleve mekanike dhe ndërprerje të tyre sapo kapen në veprim. Kërkon krijimin e kushteve në jetë ku bëhet e mundur puna e drejtë e qendrave. Kërkon që njeriu të vlerësojë funksionimin e vërtetë më shumë se rehatinë e çrregullsisë së mësuar.

Kjo është e vetmja punë që ia vlen të bëhet. Gjithçka tjetër që arrihet në jetë ndodh brenda kaosit të punës së gabuar të qendrave. Vetëm duke sjellë rend në këtë fabrikë të brendshme njeriu mund të fillojë të prodhojë diçka me vlerë të vërtetë, diçka që mund të mbijetojë edhe pas vdekjes fizike, diçka që mund të justifikojë dhuratën e jashtëzakonshme të vetëdijes që i është dhënë.

Kur çdo qendër bën vetëm punën e vet, zbulohet se ekziston shumë më tepër energji sesa është imagjinuar ndonjëherë, më shumë qartësi nga sa besohej e arritshme dhe një cilësi pranie që e shndërron çdo aspekt të ekzistencës.