Njeriu shpesh mendon në një mënyrë shumë naive. Ai mendon se mund të bëjë. Të heqë qafe këtë bindje është më e vështirë se gjithçka tjetër për të. Ju nuk kuptoni dot të gjitha ndërlikimet e organizmit tuaj dhe nuk e kuptoni se çdo përpjekje, përveç rezultateve të dëshiruara, edhe nëse i jep këto, jep mijëra rezultate të papritura dhe shpesh të padëshirueshme. Gjëja kryesore që ju harroni është që ju nuk po filloni që nga fillimi me një aparat të ri, të bukur, të pastër. Aty, qëndrojnë para jush shumë vite të një jete të gabuar dhe injorante, të zhytjes në çdo lloj dobësie, e mbylljes së syve ndaj gabimeve tuaja, e përpjekjes për të shmangur të gjitha të vërtetat e pakëndshme, të gënjeshtrave të vazhdueshme për veten tuaj, të vetë-justifikimit duke fajësuar të tjerët, etj., etj. E gjithë kjo nuk mund të ndihmojë në punën e makinës.

Makina është e ndotur, në disa vende është e ndryshkur dhe në disa vende janë formuar pjesë artificiale, domosdoshmëria për të cilën është krijuar nga mënyra e gabuar e punës. Këto pajisje artificiale ndërhyjnë shumë në të gjitha qëllimet tuaja të mira. Ato quhen ‘zbutës. ‘Zbutës’ është një term i cili kërkon shpjegime të veçanta. Ne e dimë se çfarë janë tamponët në vagonat hekurudhorë. Ata janë si amortizatorë që zvogëlojnë tronditjen kur vagonët godasin njëri-tjetrin. Nëse nuk do të kishte zbutës, tronditja e një vagoni kundër një tjetri do të ishte shumë e rrezikshme. Zbutësit ulin rezultatet e këtyre goditjeve dhe i bëjnë ato të paperceptueshme. Saktësisht të njëjtat pajisje gjenden brenda njeriut. Ato janë krijuar, jo nga natyra por nga vetë njeriu, edhe pse në mënyrë të pavullnetshme.

Shkaku i shfaqjes së tyre është ekzistenca tek njeriu e shumë kontradiktave; kontradiktat e mendimeve, ndjenjave, simpative, fjalëve dhe veprimeve. Nëse një njeri gjatë gjithë jetës së tij do të ndjente të gjitha kontradiktat që janë brenda tij, ai nuk do të mund të jetonte dhe të vepronte aq normal sa jeton dhe vepron normalisht. Ai do të kishte fërkime të vazhdueshme, trazira të vazhdueshme. Ne nuk arrijmë të shohim se sa kontradiktore dhe armiqësore janë pjesët e ndryshme të personalitetit tonë ndaj njëri-tjetrit. Nëse një njeri do të ndjejë të gjitha këto kontradikta, ai do të ndjejë atë që është në të vërtetë. Ai do të ndjejë se është i çmendur. Nuk është e këndshme për askënd të ndiejë se është çmendur. Për më tepër, një mendim i tillë e privon një njeri nga vetëbesimi, dobëson energjinë e tij, e privon nga ‘respektimi i vetvetes’.

Në një farë mënyre ai duhet ta zotërojë këtë mendim ose ta dëbojë atë. Ai ose duhet të shkatërrojë kundërshtitë ose të pushojë së pari dhe së ndjeri ato. Një njeri nuk mund të shkatërrojë kundërshtitë. Por nëse ‘zbutës’ krijohen tek ai ai mund të pushojë së ndjeri ato dhe ai nuk do të ndiejë ndikimin e përplasjes së pikëpamjeve kontradiktore, emocioneve kontradiktore, fjalëve kontradiktore. ‘Zbutësit’ krijohen ngadalë dhe gradualisht. Shumë “zbutës” krijohen artificialisht përmes ‘edukimit’. Të tjerët janë krijuar nën ndikimin hipnotik të gjithë jetës përreth. Një njeri është i rrethuar nga njerëz që jetojnë, flasin, mendojnë dhe ndjehen me anë të zbutësve. Duke imituar ato në mendimet, veprimet dhe fjalët e tyre, një njeri krijon në mënyrë të pavullnetshme zbutës të ngjashëm në vetvete.

Zbutësit e bëjnë jetën më të lehtë për një njeri. Është shumë e vështirë të jetosh pa zbutës. Por ata e mbajnë njeriun larg nga mundësia e zhvillimit të brendshëm sepse bëhen për të pakësuar goditjet dhe janë vetëm goditjet ato që mund ta çojnë njeriun larg nga gjendja në të cilën jeton, domethënë ta zgjojë atë. ‘Zbutësit’ e çojnë një njeri për të fjetur, i japin atij ndjesinë e pëlqyeshme dhe paqësore që të gjithçka do të jetë mirë, se nuk ekzistojnë kontradikta dhe se ai mund të flejë në paqe. ‘Zbutësit’ janë pajisje me anë të të cilave një njeri mund të ketë gjithmonë në të drejtë. ‘Zbutësit’ e ndihmojnë një njeri që të mos ndiejë vetëdijen e tij. ‘Vetëdija’ është përsëri një term që ka nevojë për shpjegim. Në jetën e zakonshme, koncepti “vetëdije” merret shumë thjesht. Sikur ne ta kishim atë vetëdije.

Në të vërtetë, koncepti “vetëdije” në sferën e emocioneve është ekuivalent me konceptin “VETËDIJE” në sferën e intelektit. Dhe pasi nuk kemi asnjë VETËDIJE ne nuk kemi as vetëdije. VETËDIJA është një gjendje në të cilën njeriu di njëkohësisht të gjitha gjërat që ai në përgjithësi di dhe në të cilin mund të shohë se sa pak di dhe sa kontradikta ka në atë që ai di. Vetëdija është një gjendje në të cilën një njeri ndien menjëherë të gjitha ato që ndjen në përgjithësi, ose mund të ndiejë. Të gjithë kanë brenda vetes mijëra ndjenja kontradiktore, të cilat ndryshojnë nga një realizim i thellë i fshehur nga asgjëja e tij dhe nga frika të të gjitha llojeve, deri tek lloji më budalla i vetë-mashtrimit, vetë-besimit, vetë-kënaqjes dhe vetë-lavdërimit. Të ndjesh të gjithë këtë së bashku nuk do të ishte vetëm e dhimbshme, por e padurueshme.

Nëse një njeri, e tërë bota e të cilit është e përbërë nga kontradikta, papritmas do të ndjejë të gjitha këto kontradikta njëkohësisht brenda vetes, nëse do të ndiente njëkohësisht gjithçka që urren dhe gjithçka që do; nëse do të ndiente që gënjen kur thotë të vërtetën dhe se thotë të vërtetën kur gënjen; dhe nëse ai do të mund ta ndiente turpin dhe tmerrin për të gjitha këto, kjo do të ishte gjendja që quhet ‘vetëdije’. Një njeri nuk mund të jetojë në këtë gjendje; ai ose duhet të shkatërrojë kundërshtitë ose të shkatërrojë vetëdijen. Ai nuk mund ta shkatërrojë vetëdijen, por nëse nuk mund ta shkatërrojë ai mund ta fusë atë në gjumë, që domethënë mund të veçojë me anë të pengesave të padepërtueshme një ndjenjë të vetvetes nga tjetra dhe kurrë mos t’i shohë ato së bashku, kurrë të mos ndiejë papajtueshmërinë e tyre, absurditetin e një ekzistence përkrah një tjetre. Por për fat të mirë për njeriun, domethënë për qetësinë e tij dhe për gjumin e tij, kjo gjendje e vetëdijes është shumë e rrallë.

Që nga fëmijëria e hershme  zbutësit fillojnë të lindin dhe të forcohen tek ai, duke hequr prej tij mundësinë për të parë kontradiktat e tij të brendshme dhe për këtë arsye, për të, nuk ka asnjë rrezik që të ketë një zgjim të papritur. Zgjimi është i mundur vetëm për ata që e kërkojnë dhe e dëshirojnë atë, për ata që janë të gatshëm të luftojnë me veten e tyre dhe të punojnë vetë për një kohë shumë të gjatë dhe me shumë këmbëngulje për ta arritur. Për këtë është e nevojshme të shkatërrohen ‘zbutësit’, domethënë të takoni përballë të gjitha ato vuajtje të brendshme që janë të lidhura me ndjesitë e kontradiktave. Për më tepër, shkatërrimi i ‘zbutësve’ në vetvete kërkon një punë shumë të gjatë dhe një njeri duhet të pranojë këtë punë duke kuptuar se rezultati i punës së tij do të jenë shumë siklete të mundshme dhe vuajtje që vijnë nga zgjimi i vetëdijes. Vetëdija është zjarri i cili vetëm mund të bashkojë të gjitha kontradiktat dhe të krijojë unitetin që i mungon një njeriu në atë gjendje në të cilën fillon të studiojë vetëveten.

Koncepti “vetëdije” nuk ka asgjë të përbashkët me konceptin e moralit. Vetëdija është një fenomen i përgjithshëm dhe i përhershëm. Vetëdija është e njëjtë për të gjithë njerëzit dhe është e mundur vetëm në mungesë të ‘zbutësve’. Nga pikëpamja e të kuptuarit të kategorive të ndryshme të njeriut mund të themi se ekziston vetëdija vetëm te një njeri, në të cilin nuk ka kontradikta. Kjo vetëdije nuk është vuajtje; përkundrazi, është një karakter krejtësisht të ri, të cilin ne nuk jemi në gjendje ta kuptojmë. Por edhe një zgjim i menjëhershëm i vetëdijes te një njeri që ka mijëra UNË të ndryshëm është i detyruar të përfshijë vuajtjen. Dhe nëse këto momente të vetëdijes bëhen më të gjata dhe nëse njeriu nuk ka frikë prej tyre, por përkundrazi bashkëpunon me to dhe përpiqet t’i mbajë dhe zgjasë ato, një element gëzimi shumë delikat, një parathënie e VETËDIJES së pastër të ardhshme gradualisht hyn në këto momente.

Morali

Nuk ka asgjë të përgjithshme në konceptin e ‘moralit’. Morali përbëhet nga zbutës. Nuk ka një moral të përgjithshëm. Ajo që është morale në Kinë është imorale në Evropë dhe ajo që është morale në Evropë është imorale në Kinë. Ajo që është morale në Petersburg është imorale në Kaukaz. Dhe ajo që është morale në Kaukaz është imorale në Petersburg. Ajo që është morale në një klasë të shoqërisë është imorale në një tjetër dhe anasjelltas. Morali është gjithmonë dhe kudo një dukuri artificiale. Ai përbëhet nga ‘tabu’ të ndryshme, domethënë kufizime dhe kërkesa të ndryshme, ndonjëherë të ndjeshme në bazën e tyre dhe nganjëherë duke humbur të gjitha kuptimet, ose ndonjëherë pa pasur asnjë lloj kuptimi. Zakonisht morali është krijuar mbi baza false, në një tokë supersticioni dhe frike.

Ngaqë ‘zbutësit’ janë të llojeve të ndryshme dhe ngaqë kushtet e jetës në vende të ndryshme dhe në epoka të ndryshme ose midis klasave të ndryshme të shoqërisë ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme, morali i krijuar prej tyre është gjithashtu shumë i ndryshëm dhe kontradiktor. Një moral i zakonshëm për të gjithë nuk ekziston. Është madje e pamundur të thuhet se ekziston ndonjë ide e përgjithshme e moralit, për shembull, në Evropë. Thuhet ndonjëherë se morali i përgjithshëm për Evropën është ‘morali i krishterë’. Por, para së gjithash, ideja e ‘moralit të krishterë’ vetë pranon interpretime shumë të ndryshme dhe shumë krime të ndryshme janë justifikuar nga ‘morali i krishterë’. Në radhë të dytë, Evropa moderne ka shumë pak të përbashkëta me ‘moralin e krishterë’, pavarësisht se si e kuptojmë këtë moral. Në çdo rast, nëse ‘morali i krishterë’ e çoi Evropën në luftë, atëherë do të ishte mirë të rrinim sa më shumë të ishte e mundur larg nga një moral i tillë.

Shumë njerëz thonë se nuk e kuptojnë anën morale të mësimit tuaj, tha dikush. Dhe të tjerë thonë se mësimi juaj nuk ka aspak moral. Sigurisht jo, tha Gurdjief. Njerëzit janë shumë të dhënë që të flasin për moralin. Por morali është thjesht vetë-sugjerim. Ajo që është e nevojshme është vetëdija. Ne nuk mësojmë moral. Ne mësojmë se si të gjejmë vetëdije. Njerëzit nuk janë të kënaqur kur e themi këtë. Ata thonë që nuk kemi dashuri. Thjesht sepse nuk inkurajojmë dobësinë dhe hipokrizinë por përkundrazi, heqim të gjitha maskat. Ai që dëshiron të vërtetën nuk do të flasë për dashuri ose për krishterim sepse ai e di se sa larg është nga këto. Morali dhe vetëdija janë gjëra krejt të ndryshme. Një vetëdije nuk mund të kundërshtojë kurrë vetëdijen. Një moral gjithmonë mund të kundërshtojë dhe të mohojë plotësisht një tjetër. Një njeri me ‘zbutës’ mund të jetë shumë moral. Dhe ‘zbutësi ’mund të jetë shumë i ndryshëm, domethënë, dy njerëz shumë të moralshëm mund ta konsiderojnë njëri-tjetrin shumë të pamoralshëm. Si rregull është pothuajse në mënyrë të pashmangshme kështu. Sa më shumë ‘moral’ të jetë një njeri, aq më ‘imoral’ mendon ai se është morali i njerëzve të tjerë.

E mira dhe e keqja

Ideja e moralit është e lidhur me idenë e sjelljes së mirë dhe të keqe. Por ideja e së mirës dhe së keqes është gjithmonë e ndryshme për njerëz të ndryshëm, gjithmonë subjektive në njeriun e gjendjeve të gjumit dhe lidhet vetëm me një moment të caktuar ose një situatë të caktuar. Një njeri subjektiv nuk mund të ketë një koncept të përgjithshëm të së mirës dhe të keqes. Për një njeri subjektiv e keqja është gjithçka që kundërshton dëshirat ose interesat e tij ose konceptimin e tij për të mirën. Dikush mund të thotë se e keqja nuk ekziston fare për njeriun subjektiv, se ekzistojnë vetëm koncepte të ndryshme të së mirës. Askush nuk bën asgjë me qëllim në interes të së keqes, për hir të së keqes. Të gjithë veprojnë në interes të së mirës, ashtu si ata e kuptojnë atë. Por të gjithë e kuptojnë atë në mënyra të ndryshme. Si pasojë, njerëzit mbysin dhe vrasin njëri-tjetrin për interes të së mirës. Arsyeja është përsëri e njëjta, injoranca e njeriut dhe gjumi i thellë në të cilin ai jeton.

Kjo është aq e qartë saqë madje duket e çuditshme që njerëzit nuk e kanë menduar kurrë më parë. Sidoqoftë, mbetet fakti se ata nuk arrijnë ta kuptojnë këtë dhe të gjithë e konsiderojnë të mirën e tyre si të mirën e vetme dhe të gjithë pjesën tjetër si të keqe. Është naive dhe e padobishme të shpresosh që njerëzit do ta kuptojnë ndonjëherë këtë dhe se do të evoluojnë drejt një ideje të përgjithshme dhe identike për të mirën. Por a nuk ekzistojnë e mira dhe e keqja në vetvete të shkëputura prej njeriut? – pyeti dikush prezent. Po ato ekzistojnë, tha Gurdjief, vetëm se kjo është shumë larg nesh dhe nuk ia vlen për ju, madje as që të përpiqeni ta kuptoni këtë për momentin. Thjesht mbani mend një gjë. Ideja e vetme e mundshme e përhershme e së mirës dhe e keqes për njeriun është e lidhur me idenë e evolucionit; jo me evolucionin mekanik, natyrisht, por me idenë e zhvillimit të njeriut përmes përpjekjeve të vetëdijshme, ndryshimit të qenies së tij, krijimit të unitetit në të dhe formimit të një UNI të përhershëm.

Një ide e përhershme për të mirën dhe të keqen mund të formohet tek njeriu vetëm në lidhje me një qëllim të përhershëm dhe një kuptim të përhershëm. Nëse njeriu e kupton që është në gjumë dhe nëse dëshiron të zgjohet, atëherë gjithçka që e ndihmon të zgjohet do të jetë e mirë dhe gjithçka që e pengon, gjithçka që e zgjat gjumin e tij, do të jetë e keqe. Saktësisht në të njëjtën mënyrë ai do të kuptojë se çfarë është e mirë dhe e keqe për njerëzit e tjerë. Ajo që i ndihmon ata të zgjohen është e mirë, ajo që i pengon ata është e keqja. Por kjo është kështu vetëm për ata që duan të zgjohen, domethënë për ata që e kuptojnë se janë në gjumë. Ata që nuk e kuptojnë se janë në gjumë dhe ata që nuk kanë dëshirë të zgjohen, nuk mund të kuptojnë për të mirën dhe të keqen. Dhe pasi shumica dërrmuese e njerëzve nuk e kuptojnë dhe nuk do ta kuptojnë kurrë se ata janë në gjumë, as e mira dhe as e keqja nuk mund të ekzistojë në të vërtetë për ta.

Kjo bie në kundërshtim me idetë e pranuara përgjithësisht. Njerëzit janë mësuar të mendojnë se e mira dhe e keqja duhet të jenë të njëjta për të gjithë dhe mbi të gjitha se e mira dhe e keqja ekzistojnë për të gjithë. Në realitet, e mira dhe e keqja ekzistojnë vetëm për disa, për ata që kanë një qëllim dhe që ndjekin atë qëllim. Atëherë ajo që pengon ndjekjen e këtij qëllimi është e keqja dhe ajo që ndihmon është e mirë. Por sigurisht që shumica e personave të fjetur do të thonë se ata kanë një qëllim dhe se ata po shkojnë diku. Realizimi i faktit që ai nuk ka qëllim dhe se ai nuk po shkon askund është shenja e parë e zgjimit të afërt të një njeriu ose zgjimi duke u bërë me të vërtetë i mundur për të. Zgjimi fillon kur një njeri e kupton se nuk po shkon askund dhe nuk di ku të shkojë.

E vërteta dhe gënjeshtra

Siç është shpjeguar më parë, ka shumë cilësi që njerëzit i atribuojnë vetvetes, të cilat në realitet mund t’u përkasin vetëm njerëzve të një shkalle më të lartë zhvillimi dhe të një shkalle më të lartë evolucioni sesa njeriut në dy gjendjet e “gjumit”. Në të njëjtën kategori i përket ideja e së mirës dhe së keqes, vetë ekzistenca e së cilës është e lidhur me një qëllim të përhershëm, me një drejtim të përhershëm dhe një qendër të përhershme të gravitetit. Ideja e së mirës dhe së keqes nganjëherë lidhet me idenë e së vërtetës dhe të pavërtetës. Por ashtu si e mira dhe e keqja nuk ekzistojnë për njeriun e zakonshëm, as e vërteta dhe e pavërteta nuk ekzistojnë. E vërteta e përhershme dhe gënjeshtra e përhershme mund të ekzistojnë vetëm për një njeri të përhershëm. Nëse një njeri ndryshon vazhdimisht, atëherë për të e vërteta dhe gënjeshtra gjithashtu do të ndryshojnë vazhdimisht.

Dhe nëse njerëzit janë të gjithë në gjendje të ndryshme në çdo moment të caktuar, konceptimet e tyre për të vërtetën duhet të jenë aq të larmishme sa edhe konceptet e tyre për të mirë. Një njeri nuk vëren asnjëherë sesi fillon ta vlerësojë si të vërtetë atë që deri dje e konsideronte të rreme dhe anasjelltas. Ai nuk i vëren këto tranzicione ashtu si nuk i vëren tranzicionet e vetvetes UNË në një tjetër. Në jetën e një njeriu të zakonshëm e vërteta dhe e pavërteta nuk kanë asnjë vlerë morale të asnjë lloji sepse njeriu kurrë nuk mund të mbajë një të vërtetë të vetme. E vërteta e tij ndryshon. Nëse për një kohë të caktuar nuk ndryshon, kjo thjesht ndodh sepse mbahet nga ‘zbutësit’. Dhe një njeri nuk mund ta thotë kurrë të vërtetën.

Rrjedhimisht e vërteta dhe e pavërteta e tij nuk kanë asnjë vlerë; asnjë prej tyre nuk varet prej tij, të dyja varen nga aksidenti. Dhe kjo është njësoj e vërtetë kur zbatohet për fjalët e një njeriu, për mendimet e tij, ndjenjat e tij dhe për konceptet e tij të së vërtetës dhe të pavërtetës. Për të kuptuar ndërlidhjen e së vërtetës dhe gënjeshtrës në jetë, njeriu duhet ta kuptojë gënjeshtrën në vetvete, gënjeshtrat e vazhdueshme që ai i thotë vetes. Këto gënjeshtra janë krijuar nga ‘zbutësit’. Për të shkatërruar gënjeshtrat në vetvete si dhe gënjeshtrat që u janë thënë të pavetëdijshme të tjerëve, ‘zbutësit’ duhet të shkatërrohen. Por zakonisht një njeri nuk mund të jetojë pa ‘zbutës’. ‘Zbutësit’ kontrollojnë automatikisht veprimet, fjalët, mendimet dhe ndjenjat e një njeriu. Nëse shkatërrohen ‘zbutësit’, i gjithë kontrolli do të zhdukej. Një njeri nuk mund të ekzistojë pa kontroll edhe pse është vetëm kontroll automatik.

Dorëzimi

Vetëm një njeri që zotëron vullnet, domethënë kontroll të vetëdijshëm, mund të jetojë pa ‘zbutës’. Për rrjedhojë, nëse njeriu fillon të shkatërrojë ‘zbutësit’ brenda vetes, ai në të njëjtën kohë duhet të zhvillojë një vullnet. Dhe meqë nuk mund të krijohet vullneti në një hapësirë të shkurtër kohore një njeri mund të mbetet me ‘zbutës’ të rrënuar dhe me një vullnet që nuk forcohet aq sa duhet. E vetmja mundësi që ai ka gjatë kësaj periudhe është të kontrollohet nga një vullnet tjetër i cili tashmë është forcuar. Kjo është arsyeja pse në punën me mjeshtër, e cila përfshin shkatërrimin e ‘zbutësve’, një njeri duhet të jetë i gatshëm t’i bindet vullnetit të një njeriu tjetër për aq kohë sa vullneti i tij nuk është ende i zhvilluar plotësisht. Zakonisht, ky nënshtrim ndaj vullnetit të një njeriu tjetër studiohet para çdo gjëje tjetër. Unë përdor fjalën ‘studiuar’ sepse njeriu duhet të kuptojë pse është e nevojshme një bindje e tillë dhe ai duhet të mësojë të bindet (dorëzohet).

Kjo e fundit nuk është aspak e lehtë. Një njeri që fillon punën e vetë-studimit me qëllimin për të arritur kontrollin mbi veten e tij, është mësuar të besojë në vendimet e veta. Edhe fakti që ai ka parë domosdoshmërinë për të ndryshuar veten, tregon se vendimet e tij janë të sakta dhe forcon besimin e tij në to. Por kur ai fillon të punojë mbi veten e tij, i duhet të heqë dorë nga vendimet e veta, ‘të sakrifikojë vendimet e veta’, sepse përndryshe vullneti i njeriut që drejton punën e tij nuk do të jetë në gjendje të kontrollojë veprimet e tij. Në shkollat ezoterike kërkohet ‘bindje’ para çdo gjëje tjetër, domethënë nënshtrim i plotë dhe i padiskutueshëm edhe pse pa e kuptuar. Kërkohet mirëkuptim para çdo gjëje tjetër. Rezultatet e përpjekjeve janë gjithmonë proporcionale me mirëkuptimin.

Heqja dorë nga vendimet e veta, nënshtrimi ndaj vullnetit të një tjetri, mund t’i paraqesë një vështirësi të pasuperueshme një njeriu nëse ai nuk do të kishte kuptuar më parë se në të vërtetë ai as sakrifikon dhe as nuk ndryshon asgjë në jetën e tij, se gjatë gjithë jetës së tij ai i është nënshtruar disa urdhërave të jashtëm dhe nuk ka pasur kurrë ndonjë vendim të vetin. Por njeriu nuk është i vetëdijshëm për këtë. Ai konsideron se ka të drejtën e zgjedhjes së lirë. Është e vështirë për të që të heqë dorë nga iluzioni që ai drejton dhe organizon vetë jetën e tij. Por asnjë punë për veten e tij nuk është e mundur derisa njeriu të mos jetë i lirë nga ky iluzion. Ai duhet të kuptojë se ai nuk ekziston; ai duhet të kuptojë se nuk mund të humbasë asgjë sepse nuk ka asgjë për të humbur; ai duhet të kuptojë ‘asgjënë’ e tij në kuptimin e plotë të termit.

Kjo VETËDIJE e asgjësë e vetme mund të pushtojë frikën e nënshtrimit ndaj vullnetit të një tjetri. Sado e çuditshme të duket, kjo frikë është në të vërtetë një nga pengesat më serioze në rrugën e një njeriu. Një njeri ka frikë se do të detyrohet për të bërë gjëra që janë në kundërshtim me parimet, pikëpamjet dhe idetë e tij. Për më tepër, kjo frikë krijon menjëherë tek ai iluzionin se ai me të vërtetë ka parime, pikëpamje dhe bindje të cilat në realitet ai kurrë nuk i ka pasur dhe nuk ka mundur kurrë t’i ketë. Një njeri që kurrë në jetën e tij nuk e ka menduar moralin, papritmas fillon të frikësohet se do të detyrohet për të bërë diçka të pamoralshme.

Një njeri që nuk ka menduar kurrë për shëndetin e tij dhe që ka bërë gjithçka të mundshme për ta prishur atë, fillon të frikësohet se do të detyrohet për të bërë diçka që do ta dëmtojë atë. Një njeri që i ka gënjyer të gjithë, kudo, gjithë jetën e tij në mënyrën më të paturpshme fillon papritur të ketë frikë se do të detyrohet për të thënë gënjeshtra, e kështu me radhë pa fund. Frika nga të qenit nënshtruar ndaj vullnetit të një njeriu shumë shpesh shfaqet më e fortë se gjithçka tjetër. Një njeri nuk e kupton se një nënshtrim për të cilin pajtohet me vetëdije është mënyra e vetme për të përvetësuar një vullnet të tijin.