Një teknikë e lashtë për të thyer automatizmin dhe për të zgjuar vetëdijen e vërtetë. Udhëzues praktik për ushtrimin e ndalesës dhe vetë-kujtesën në jetën e përditshme.

1. Ushtrimi që po jepet dhe iluzioni i jetës

Ushtrimi që po jepet përmban në vetvete fuqinë për të thyer iluzionin e jetës së njeriut. Shumica e njerëzve e imagjinojnë veten zgjuar, duke lëvizur gjatë ditës me qëllim dhe vetëdije. Por në realitet, pothuajse çdo gjë që bën njeriu është mekanike. Ushtrimi i ndalesës zbulon brenda sekondave se sa thellë e ka mashtruar veten njeriu në këtë çështje themelore.

2. Origjina e ushtrimit të ndalesës

Në disa rajone të largëta, ku është kërkuar dikur dije e lashtë, janë hasur fise endacake që zotëronin metoda që qytetërimi modern i ka harruar plotësisht. Këta njerëz, pasardhës të shkollave shumë të vjetra, ruanin praktika të trashëguara përmes brezave të panumërt.

Ndër këto praktika, gjendej një ushtrim aq i thjeshtë në koncept, por aq shkatërrues në zbulimet që sillte, saqë vlera e tij e jashtëzakonshme kuptohej menjëherë nga kushdo që e shihte me vëmendje.

Popujt nomadë merreshin me veprimtaritë e tyre të përditshme – kujdeseshin për bagëtinë, përgatisnin ushqimin, riparonin pajisje, kryenin punët e ndryshme të ditës – kur papritur, me një sinjal të kuptuar nga të gjithë, çdo njeri ngrinte në vend, fiks në pozicionin në të cilin ndodhej në atë çast.

Një burrë që hidhte ujë, mbetej me enën e pjerrët dhe lëngun të ngrirë në mes të rrjedhjes. Një grua që gërshetonte flokët e së bijës, ndalte me duar të palëvizshme në mes të lëvizjes. Një fëmijë që vraponte mbetej i balancuar në një këmbë, me tjetrën të ngrirë në mes të hapit.

Ajo që binte më shumë në sy ishte disiplina absolute me të cilën mbaheshin këto pozicione të ngrira. Askush nuk rregullohej për rehati. Askush nuk bënte lëvizje të vogla për të lehtësuar mundimin. Njerëzit qëndronin sikur të ishin gdhendur në gur, derisa sinjali i lironte. Dhe në atë qetësi artificiale, në vetëdijen e tyre ndodhte diçka e jashtëzakonshme.

3. Pse ndalesa është kaq e fuqishme?

Pyetja thelbësore është: pse ky akt i thjeshtë i ndaljes prodhon efekte kaq të forta?

Sepse ky ushtrim e thyen vargun e pandërprerë të lëvizjes dhe mendimit automatik që zakonisht drejton të gjithë ekzistencën e njeriut.

Që nga çasti kur njeriu zgjohet deri kur e zë gjumi përsëri, ai bartet përpara nga një lloj vrulli:

• vrulli fizik i trupit që i bindet zakonit
• vrulli mendor i mendimeve që ndjekin shprehi të vjetra
• vrulli emocional i reagimeve të shkaktuara nga stimuj të njohur.

Njeriu beson se zgjedh të çojë dorën në fytyrë. Por nëse vëzhgon veten realisht, sheh se dora lëviz automatikisht; impulsi lind nga një vend që nuk di ta caktojë; ajo që quhet “vendim” është shpesh vetëm njohja e një lëvizjeje që tashmë ka filluar.

Njeriu mendon se zgjedh vetë fjalët që thotë, por fjalët dalin nga shoqërime të krijuara vite më parë, nga modele të formuara përmes përsëritjes, nga një makineri që vepron pa drejtim të vetëdijshëm.

Ushtrimi i ndalesës e ndërpret këtë makineri në mënyrën më të drejtpërdrejtë të mundshme. Kur trupi ngrin në mes të lëvizjes, zinxhiri automatik këputet. Mendja, e cila deri atëherë ka rrjedhur në bashkëpunim të pandërprerë me lëvizjen trupore, papritur mbetet pa mbështetjen e saj të zakonshme. Në këtë tronditje hapet një hapësirë – një boshllëk në vazhdimësinë e ekzistencës mekanike. Dhe në këtë hapësirë mund të shfaqet vetëdije e vërtetë.

4. Çfarë ndodh në organizmin e njeriut gjatë ndalesës?

Kur trupi i njeriut ndalet papritur në një pozicion të parehatshëm, organizmi nis të dërgojë sinjale urgjente: “kjo dhemb”, “po humbet ekuilibrin”, “duhet të rregullohem”. Këto mesazhe vijnë pandërprerë, duke kërkuar përgjigje dhe duke imponuar vëmendje.

Zakonisht, njeriu u bindet këtyre kërkesave automatikisht, pa e vënë re kurrë se vetë kjo bindje është mekanike dhe se shpesh nuk ka aspak zgjedhje të vetëdijshme në këtë proces.

Kur përgjigjja refuzohet – kur njeriu qëndron i ngrirë pavarësisht protestave të trupit – zbulohet diçka thelbësore: ekziston diçka brenda tij që mund t’i vëzhgojë këto kërkesa pa iu bindur atyre. Dhimbja është reale, shqetësimi i vërtetë, por trupi mbetet në vend.

Kush është ai që mban pozicionin, ndërsa trupi “ulëret” për lëvizje? Kush e vështron parehatinë pa iu dorëzuar asaj?

Ky vëzhgues – kjo vetëdije që mund të dëshmojë ndjesitë pa u identifikuar me to – ekziston gjithmonë tek njeriu. Por në jetën e zakonshme, zëri i tij mbulohet nga zhurma e pandërprerë e reagimeve automatike. Pothuajse kurrë nuk krijohen kushte që vëzhgimi i vërtetë të bëhet i domosdoshëm. Ushtrimi i ndalesës krijon pikërisht këto kushte. Ai e detyron organizmin të qëndrojë mes mekanicitetit dhe dëshmisë së vetëdijshme.

5. Trupi, refleksi i kushtëzuar dhe prishja e automatizmit

Në shkencën moderne fiziologjike, Pavlovi e quajti “reflekse të kushtëzuara” prirjen e organizmave për të lidhur stimuj të caktuar me reagime të caktuara, derisa këto lidhje bëhen automatike.

Tek njeriu, trupi dhe mendja funksionojnë në një shoqërim të pandërprerë:

• mendime të caktuara nxisin lëvizje të caktuara
• pozicione të caktuara trupore krijojnë mendime të caktuara
• i gjithë sistemi vepron si një mekanizëm i vetëm.

Kur trupi ngrin, kjo lidhje e zakonshme ndërpritet përkohësisht. Mendja nuk merr më reagimet e saj të zakonshme nga lëvizja. Mendimi, që deri në atë çast ka rrjedhur i mbështetur mbi aktivitetin fizik, papritur e gjen veten në një boshllëk të panjohur.

Në këtë çast hutimi, lind një mundësi: njeriu mund të vëzhgojë mekanizmin që normalisht e sundon. Mund të shohë se si mendimi dhe lëvizja bashkëpunojnë për ta mbajtur në gjendje gjumi të brendshëm. Këtu mund të shfaqet një shije e parë se çfarë mund të jetë vetëdija e vërtetë kur nuk është rob i modeleve mekanike.

6. Zbatimi i ushtrimit në qendrat mësimore

Në qendra mësimore të kësaj tradite, mjeshtri mund të japë komandën “ndalu” në çdo çast, dhe nxënësit janë të detyruar të ngrijnë menjëherë, kudo që ndodhen dhe në çfarëdo pozicioni që janë.

Ky urdhër i jashtëm krijon tronditjen e nevojshme për të ndërprerë automatizmin. Gjatë demonstrimeve publike, komanda jepet shpesh në momente që krijojnë vështirësi maksimale: kur valltarët gjenden buzë skenës, kur dikush mban një barrë të rëndë, kur një njeri është në mes të ngjitjes së shkallëve.

Këto shembuj të dukshëm e bëjnë parimin të qartë. Por praktika thelbësore mund të përshtatet edhe për jetën e përditshme, pa komanda të jashtme dhe pa rrethana ekstreme.

7. Si të praktikojë njeriu ndalesën fizike?

Thelbi është që njeriu të mësojë të krijojë ndalesa vullnetare: çaste kur ai ndalon me vetëdije veprimtarinë e vet dhe vëzhgon veten ashtu siç është.

Disa mënyra të thjeshta:

a) Gjatë ecjes

Ndërsa njeriu ecën, ndalet papritur në mes të hapit dhe mban pozicionin për rreth 30 sekonda. Vëzhgon:

• a qëndron në një këmbë?
• cilët muskuj sforcohen për të mbajtur ekuilibrin?
• a mund të vërejë këto ndjesi pa u rregulluar menjëherë?

b) Gjatë të folurit

Njeriu ndalet në mes të një fjale, me gojën të hapur në formën e tingullit që po shqiptonte. Vëzhgon:

• çfarë ndodh me mendimin kur fjala ndërpritet papritur?
• a mund të mbajë pozicionin e parehatshëm pa e mbyllur gojën, pa vazhduar fjalinë?

c) Gjatë ngrënies

Njeriu ndalet me pirunin ose lugën në gjysmë të rrugës drejt gojës dhe mban pozicionin. Krahu rëndon, pozicioni duket qesharak, dëshira për të përfunduar lëvizjen bëhet e fortë. Njeriu rri i ngrirë dhe vëzhgon zinxhirin e impulseve automatike që kërkojnë përfundimin e veprimit të nisur.

d) Gjatë punëve të shtëpisë

P.sh. gjatë larjes së enëve, njeriu ndalet me duart në ujë, në mes të fërkimit të një pjate. Gjithçka brenda tij do të dojë të vazhdojë ritmin e njohur të punës. Ai vëzhgon këtë dëshirë pa iu bindur.

8. Kushti kryesor: ndalesa e vërtetë, jo ndalesa “e zgjuar”

Kërkesa thelbësore është kjo: ndalja duhet të jetë e vërtetë, jo e llogaritur në mënyrë të leverdishme.

• nuk duhet pritur një moment i rehatshëm për t’u ngrirë
• nuk duhet marrë qëndrim i favorshëm përpara se të ndalet
• qëllimi është të kapet veten në pozicione të parehatshme, të paqëndrueshme.

Pikërisht kjo parehati krijon fërkimin e nevojshëm për shfaqjen e vetëdijes. Rehatia lejon që njeriu të mbetet mekanik; parehatia e detyron të jetë i vëmendshëm.

9. Nga ndalesa fizike te ndalesa mendore

Ndalesa fizike është vetëm fillimi. Më e hollë dhe shpesh më e vlefshme është ndalja e proceseve mendore në mes të rrjedhës së tyre.

Shembuj:

• Njeriu po planifikon ditën e nesërme, po ndërton skenarë të mundshëm, dhe papritur e ndalon këtë rrjedhë mendimesh. Çfarë mbetet kur mendimi ndalet?
• Njeriu po kujton një ngjarje të së kaluarës, po riprodhon biseda, po analizon çfarë “duhej” të kishte thënë, dhe vetëdijshëm e ndalon këtë kujtesë në mes.
• Njeriu po imagjinon reagimin e dikujt, po ndërton një skenë të ardhshme në mendje, dhe e ngrin këtë fantazi në vend.

Në çdo rast, fabula mendore “dëshiron” me ngulm të vazhdojë. Pjesa mekanike e mendjes kërkon përfundimin e historisë. Kur njeriu e mban këtë proces të pezulluar dhe vëzhgon presionin për të vazhduar, pa iu bindur atij, zbulohet diçka shumë e rëndësishme: mendimi nuk është vetëdija.

Kur ndalesa mendore ruhet për disa çaste, bëhet e dukshme se:

• mendimet nuk janë vetë njeriu
• vetëdija mund të ekzistojë edhe pa mendim
• ajo që zakonisht quhet “mendje” është shpesh një makineri që funksionon automatikisht.

10. Vëzhguesi i brendshëm dhe pyetja thelbësore

Gjatë ushtrimit të ndalesës, njeriu mund të gjendet:

• në një pozicion të parehatshëm
• me muskuj të lodhur
• me mendje që ankohet dhe kërkon lëvizje.

Por diçka brenda tij mbetet e palëkundur, vetëm vëzhgon. Trupi vuan, mendja proteston, ndërsa një prani e heshtur dëshmon gjithçka.

Pyetjet që lindin janë:

• çfarë është kjo prani vëzhguese?
• kush e vështron trupin e ngrirë?
• kush i vëren ankesat e mendjes?

Kur vëmendja kthehet nga ato që vëzhgohen te vetë vëzhgimi, njeriu afrohet me pragun e vetë-njohjes së vërtetë.

Fillimisht njeriu beson se po “vëzhgon veten” dhe thotë në mendje: “unë po shoh trupin tim”, “unë po vërej mendimet e mia”. Por nëse pyetja thellohet: “kush është ky ‘unë’ që po sheh?”, “ku gjendet ai?”, “çfarë natyre ka?”, kjo ide e thjeshtë e një ‘unë’- vëzhgues fillon të shkrihet, duke zbuluar diçka shumë më misterioze.

11. Çlirimi gradual nga identifikimi mekanik

Kur ushtrimi i ndalesës praktikohet me inteligjencë dhe këmbëngulje, ai zbut gradualisht identifikimin hipnotik me trupin dhe mendimin, që e mban njeriun të burgosur në ekzistencë mekanike.

Përmes përvojës së drejtpërdrejtë bëhet më e qartë se:

• njeriu nuk është trupi i tij, sepse dikush brenda tij vëzhgon trupin
• njeriu nuk është mendimet e tij, sepse dikush brenda tij vëzhgon mendimin që shfaqet dhe shuhet
• njeriu nuk është as emocionet e tij, sepse dikush brenda tij mbetet i vetëdijshëm edhe kur emocionet e pushtojnë organizmin.

Pyetja bëhet atëherë: çfarë mbetet kur të gjitha këto identifikime hiqen? Kjo është pyetja e vërtetë drejt së cilës drejton ushtrimi i ndalesës. Përgjigjja nuk mund të jepet nga jashtë; ajo duhet zbuluar nga vetë njeriu, përmes vëzhgimit të sinqertë të vetvetes.

12. Disiplina e vërtetë dhe ndershmëria me veten

Kjo praktikë kërkon diçka që njeriu modern e zotëron në sasi shumë të vogla: disiplinë të vërtetë. Jo vetëm disiplinën e thjeshtë të ndjekjes së rregullave, por disiplinën më të thellë të mos-gënjimit ndaj vetes.

Në praktikë, njeriu shpesh do të tundohet:

• të ndalet vetëm në momente të rehatshme
• të bëjë lëvizje të vogla rregulluese, ndërkohë që i thotë vetes se është ende “i ngrirë”
• të bindë veten se ka praktikuar, kur në fakt thjesht ka menduar për praktikën.

Këto mashtrime ndodhin vetvetiu, pa vendim të vetëdijshëm. Pjesët mekanike të njeriut, që duan ta mbajnë në gjumë, gjejnë mijëra mënyra për ta sabotuar punën e vërtetë.

Mjeti kryesor kundër kësaj është ndershmëria e pamëshirshme me veten:

• kur njeriu vëren se e ka rregulluar pozicionin pas ndaljes, e pranon pa justifikime
• kur kupton se ka zgjedhur një çast të përshtatshëm për t’u ndalur, e pranon si fakt
• kur sheh se kanë kaluar orë të tëra pa iu kujtuar ushtrimi, e sheh këtë si provë të thellësisë së gjumit të tij të brendshëm.

13. Ndalesa si “goditje e vetëdijshme”

Ushtrimi i ndalesës është shembull i asaj që quhet “goditje e vetëdijshme”: një ndërprerje e qëllimshme e funksionimit automatik, e krijuar për të hapur kushte ku mund të shfaqet vetëdije e vërtetë.

Por fuqia e kësaj goditjeje varet plotësisht nga sinqeriteti i zbatimit.

• Nëse praktikohet mekanikisht, si një zakon tjetër, nuk sjell asgjë.
• Nëse shoqërohet me vëmendje të plotë ndaj asaj që po ndodh në trup, mendje dhe ndjesi, mund të çajë guaskën e “personit të rremë” që e mban të burgosur qenien e vërtetë të njeriut.

Në shkollat e lashta, ky ushtrim konsiderohej i shenjtë. Vetëm mësuesi, ose dikush i autorizuar prej tij, mund të jepte komandën “ndalu”. Nxënësit ndaloheshin ta përdornin mes tyre si lojë, ose ta trajtonin si teknikë të thjeshtë.

Arsyeja ishte se fuqia e tij, kur kuptohet dhe zbatohet drejt, shkon shumë përtej asaj që duket në sipërfaqe. Ai është si një çelës që mund të hapë dyer që shumica e njerëzve as nuk i vërejnë.

14. Qëllimi i fundit: vetë-kujtesa në jetën e përditshme

Qëllimi përfundimtar nuk është kryerja e ushtrimeve të ndalesës si veprime të veçuara, por sjellja e cilësisë së vetëdijes që ato prodhojnë në të gjithë jetën e vazhdueshme të njeriut. Kjo është shumë e vështirë, ndoshta e pamundur të arrihet plotësisht, por edhe një sukses i pjesshëm e ndryshon thellësisht marrëdhënien e njeriut me jetën.

Mund të imagjinohet një mënyrë jetese ku:

• një pjesë e njeriut është e angazhuar në veprim
• një pjesë tjetër vëzhgon këtë veprim, lëvizjet, mendimet, reagimet.

Kjo gjendje quhet “vetë-kujtesë”: të jesh i pranishëm ndaj vetë pranisë tënde, i vetëdijshëm se “jam këtu, duke bërë këtë, në këtë çast”.

Ushtrimi i ndalesës stërvit organizmin për vetë-kujtesë, duke krijuar kushte artificiale ku ndarja e vëmendjes bëhet e domosdoshme: njeriu duhet të mbajë një qëndrim pothuajse të pamundur, ndërsa njëkohësisht vëzhgon reagimet e organizmit ndaj kësaj pamundësie.

Me përsëritje, kjo ndarje e vëmendjes bëhet më e natyrshme dhe fillon të jetë e arritshme edhe në rrethana të zakonshme.

15. Eksperimenti i drejtpërdrejtë

Dija pa praktikë mbetet iluzion. Kuptimi i vërtetë lind vetëm kur njeriu eksperimenton me organizmin e vet:

• kur ngrin trupin e vet në mes të lëvizjes
• kur vëren drejtpërdrejt reagimet mekanike
• kur sheh me sytë e vet se sa i pavetëdijshëm ka qenë në veprimet më të thjeshta.

Praktika mund të fillojë në çdo çast. Në çdo moment njeriu mund të:

• ndalet ashtu siç është
• të mos rregullohet
• të mbajë pozicionin për një periudhë të caktuar kohe
• dhe të vëzhgojë gjithçka që ndodh brenda trupit, mendjes dhe vetëdijes.

Edhe një minutë e vetme e një praktike të sinqertë të këtij lloji mund të përmbajë më shumë mësim të vërtetë sesa dhjetëra libra për zhvillimin shpirtëror, të lexuar vetëm në nivel intelektual.