Zgjimi shpirtëror nuk është vrasje e emocioneve, por shndërrim i emocioneve negative dhe lulëzim i ndjenjave të vërteta: gëzimit, dhembshurisë, mirënjohjes dhe dashurisë.

1. Keqkuptimi i madh rreth emocioneve dhe spiritualitetit

Ju është mësuar se spiritualiteti kërkon shkëputje nga ndjenjat. Se iluminimi do të thotë tejkalim i emocioneve. Se zgjimi kërkon të bëhesh si gur, i patundur, i pandjeshëm, krejtësisht i qetë. Megjithatë, shumë kërkues shpirtërorë e kthejnë veten në kufoma në emër të përparimit shpirtëror, duke vrarë vetë forcën jetësore që mund t’i kishte mbartur drejt një transformimi të vërtetë.

Gurdjieff i përgjigjet një pyetjeje të thellë: A duhet të bëhesh pa zemër që të arrish ndërgjegje më të lartë?

Flasim për një mashtrim aq të përhapur, sa pothuajse asnjë kërkues shpirtëror nuk shpëton prej tij. Ju besoni se emocionet janë pengesa për zgjimin, armiq që duhen mundur, forca primitive që duhen nënshtruar para se ndërgjegjja të mund të lulëzojë. Ky besim ka krijuar një brez të tërë praktikuesish shpirtërorë që e kanë vrarë jetën e tyre emocionale dhe e quajnë këtë vrasje “iluminim”.

Hyni në çdo qendër meditimi, çdo ashram, çdo mbledhje të njerëzve kërkues, dhe do të gjeni: njerëz që e kanë stërvitur veten të mos ndiejnë asgjë, që flasin me buzëqeshje fallco dhe me tone të matur për “paqen e tyre të brendshme”, ndërsa diçka jetike u ka vdekur brenda. Ata e ngatërrojnë mpirjen emocionale me qetësinë e brendshme, shtypjen me tejkalimin, vdekjen e brendshme me qetësinë. E kam parë këtë tragjedi të ndodhë qindra herë. Një njeri hyn në punën shpirtërore me një jetë emocionale të plotë, i aftë për gëzim, zemërim, trishtim, entuziazëm – gjithë ylberin e ndjenjave njerëzore. Ai lexon libra për shkëputjen dhe jo‑lidhjen. Praktikon teknika meditimi të krijuara për të qetësuar mendjen. Përvetëson besime se emocionet janë thjesht iluzione, shqetësime të përkohshme në fushën e ndërgjegjes së pastër. Gradualisht, sistematikisht, ai e shtrëngon dhe e mbyt gjallërinë e vet emocionale. Mëson të buzëqeshë kur do të qajë, të ulet i qetë kur zemërimi i përvëlon në kraharor, të flasë butë kur zëri i tij do të bërtasë. I thotë vetes dhe të tjerëve se po bën përparim shpirtëror, se po bëhet më i vetëdijshëm, më i zgjuar, më i “ndriçuar”.

Rrënja e këtij konfuzioni qëndron në një moskuptim themelor rreth asaj se çfarë janë në të vërtetë emocionet dhe si funksionojnë në organizmin njerëzor. Por këtu duhet shumë kujdes, sepse kjo përcakton nëse praktika juaj shpirtërore do t’ju çojë në një zgjim të vërtetë apo thjesht do të krijojë një formë të sofistikuar të vetëvrasjes psikologjike.

2. Emocionet negative si konstrukte artificiale

Ekziston një kategori emocionesh që quhen emocione negative: frika, zemërimi, xhelozia, zilia, mllefi, urrejtja, vetëkeqardhja dhe shumë të tjera. Këto janë emocionet që shumica e mësimeve shpirtërore duan t’i eliminoni, dhe me të drejtë i tregojnë si pengesa. Por ja çfarë pothuajse të gjithë harrojnë: këto emocione negative janë artificiale. Ato nuk i përkasin vërtet qendrës emocionale, dhe bazohen në emocione instinktive të cilat transformohen nga imagjinata dhe identifikimi.

Ato prodhohen brenda jush përmes reagimeve mekanike ndaj ngjarjeve të jashtme; përmes besimit në historitë që mendja juaj tregon rreth asaj se si “duhet” të jetë jeta; përmes zakonit për të fajësuar rrethanat dhe njerëzit e tjerë për gjendjen tuaj të brendshme. Ne gjithmonë mendojmë se emocionet tona negative prodhohen nga faji i njerëzve të tjerë ose i rrethanave. Por emocionet tona negative gjenden brenda nesh dhe prodhohen nga vetë ne.

Kur dikush ju fyen dhe ju ndjeni zemërim, ju besoni se fyerja shkaktoi zemërimin. Kjo është e pavërtetë. Zemërimi juaj vjen nga brenda jush, nga programimi juaj mekanik, nga identifikimi juaj me një imazh për veten, që ndihet i kërcënuar nga kritika.

Ju i krijoni emocionet negative në fëmijëri duke imituar njerëzit me emocione negative që ju rrethojnë. Njerëzit madje ua mësojnë fëmijëve të shprehin emocione negative. Nuk keni lindur me xhelozi, mllef apo vetëkeqardhje. I keni mësuar këto emocione ashtu siç keni mësuar gjuhën: përmes vëzhgimit, imitimit dhe praktikës. Deri sa arrini moshën e rritur, jeni bërë ajo që e quajmë “profesor i emocioneve negative”. I keni studiuar aq thellë, i keni praktikuar aq vazhdimisht, sa ato shfaqen automatikisht sapo paraqiten kushte të caktuara. Dikush ju kritikon – zemërim. Dikush tjetër ia del atje ku ju keni dështuar – zili. Jeta nuk përputhet me pritjet tuaja – mllef. Kjo ndodh në mënyrë mekanike, si një makinë që reagon sipas komandave të programuara.

Këto emocione negative janë absolutisht të padobishme. Ato nuk na bëjnë të njohim gjëra të reja, nuk na afrojnë me asgjë të re. Nuk na japin energji; vetëm shpenzojnë energji dhe krijojnë iluzione të pakëndshme. Çdo çast që kaloni në një emocion negativ është një çast jete i humbur, energji e hedhur kot, ndërgjegje e humbur në reagime mekanike.

3. Faza e parë e punës: mos‑shprehja e emocioneve negative

Puna me emocionet negative ka dy faza. E para është mos‑shprehja: të mësosh t’i kapësh këto emocione para se të shfaqen në sjelljen tënde. Pjesa e parë e punës mbi qendrën emocionale është mos‑shprehja e emocioneve negative, që do të thotë ndalimi i këtij humbjeje energjie. Kjo praktikë është e veçantë në këtë punë sepse është e përhershme dhe e arritshme për të gjithë.

Kur lind zemërimi, mos i shqiptoni fjalët e zemëruara. Kur shfaqet xhelozia, mos veproni sipas shtysave xheloze. Por vëzhgoni emocionin që lind, pa e lejuar të kontrollojë sjelljen tuaj. Kjo praktikë e mos‑shprehjes krijon brenda jush një laborator ku mund të studioni reagimet tuaja mekanike pa u marrë përposhtë prej tyre.

Imagjinoni zemërimin që ngrihet si ujë i nxehtë në një çajnik. Zakonisht, sapo uji arrin pikën e vlimit, ju e shprehni zemërimin: bërtisni, fajësoni, veproni sipas modelit mekanik që është programuar tek ju që nga fëmijëria. Mos‑shprehja do të thotë ta lini ujin të vlojë, por të mbani kapakun mbi çajnik. E ndieni nxehtësinë, e ndieni presionin, por nuk e lejoni avullin të dalë nga kanalet e zakonshme.

Kjo është jashtëzakonisht e vështirë në fillim. I gjithë organizmi juaj është mësuar t’i shprehë emocionet negative sapo ato lindin. Zakonin e keni aq të rrënjosur, sa ndalimi i shprehjes duket si të mbani frymën nën ujë: i pakëndshëm, i panatyrshëm, që kërkon përpjekje të madhe. Por ju mund të lodheni shumë nëse vetëm i shtypni. Shtypja nuk mund të ndihmojë kurrë, sepse herët a vonë emocioni negativ do të shpërthejë. Prandaj theksohet gjetja e arsyeve për mos‑shprehje, më shumë sesa thjesht shtypje. Duhet ta kuptoni thellë, përmes vëzhgimit tuaj, se emocionet negative nuk shërbejnë për asgjë. Ato nuk ju mbrojnë, nuk zgjidhin probleme, nuk ju afrojnë me të vërtetën. Ato thjesht ju rrjedhin energjinë dhe mjegullojnë perceptimin.

4. Faza e dytë: transformimi i emocioneve negative

Puna e vërtetë me emocionet përfshin diçka krejt tjetër nga shprehja apo shtypja. Ajo kërkon atë që e quajmë transformim: një proces në të cilin energjia e përmbajtur në emocionet negative shndërrohet në karburant për vetëdije më të lartë.

Pjesa e dytë e punës mbi qendrën emocionale është transformimi i emocioneve negative. Kjo është punë e avancuar. Kur lind një emocion negativ dhe ju arrini ta vëzhgoni pa e shprehur, energjia që do të ishte shpenzuar në një reagim mekanik bëhet e disponueshme për punë të vetëdijshme. Kjo energji mund të drejtohet drejt vetëkujtesës, drejt përpjekjes për të mbetur i pranishëm dhe i vetëdijshëm.

Mendoni emocionet negative si lëndë të papërpunuar, si qymyr që mund të digjet për të prodhuar nxehtësi dhe dritë. Kur thjesht i shprehni emocionet negative, ju e shpërndani qymyrin në tokë, ku nuk bën asgjë të dobishme. Kur i shtypni, e mbyllni qymyrin në një bodrum të errët, ku po ashtu nuk shërben për asgjë.

Kur i transformoni emocionet negative, ju e digjni qymyrin në furrën e vetëdijes, duke e shndërruar energjinë e tij në ngrohtësinë dhe dritën e zgjimit. Ky transformim ndodh përmes një veprimi të saktë të brendshëm, që bashkon vëmendjen, ndjesimin dhe vetëdijen.

Kur lind zemërimi, në vend që ta shprehni ose ta shtypni, cojeni vëmendjen e plotë te ndjesia e zemërimit në trupin tuaj. E ndjeni si dukuri fizike: nxehtësi në kraharor, tension në nofull, tkurrje në bark. Në të njëjtën kohë, ruani vetëdijen për veten si AI që po vëzhgon këto ndjesi.

Në këtë gjendje vëmendjeje të dyfishtë – njëkohësisht i vetëdijshëm për emocionin dhe për veten që e vëzhgon emocionin – diçka e mrekullueshme mund të ndodhë. Energjia e mbyllur në emocionin negativ fillon të ndahet nga modeli mekanik i reagimit. Ju e përjetoni vetë energjinë – të papërpunuar, të fuqishme, të disponueshme – pa qenë i detyruar të veproni sipas modelit të zakonshëm që lidhet me të. Kjo energji e çliruar mund të drejtohet në mënyrë të vetëdijshme drejt funksioneve më të larta.

Në vend që të shpenzohet në fjalë të zemëruara apo mendime xheloze, energjia ushqen përpjekjen tuaj për të mbetur i pranishëm, për të parë qartë dhe për të vepruar me vetëdije. Ky është transformim i vërtetë, alkimia e mirëfilltë: shndërrimi i metalit të rëndomtë në ar, i reagimit mekanik në përgjigje të vetëdijshme.

Megjithatë, ky transformim kërkon diçka që shumicës së njerëzve u mungon: mjaftueshëm energji dhe vëmendje për të kryer këtë punë të brendshme ndërkohë që emocioni negativ është aktiv. Kjo është arsyeja pse praktika duhet të fillojë thjesht me mos‑shprehjen. Ju e ndërtoni kapacitetin gradualisht: mësoni së pari të vëzhgoni pa reaguar, pastaj ngadalë zhvilloni aftësinë për ta transformuar vetë energjinë.

5. Emocionet e vërteta dhe qendrat më të larta

Tani vijmë te zemra e kësaj hetimi për emocionet njerëzore. Ndërsa emocionet negative janë artificiale dhe të padobishme, ekzistojnë emocione të vërteta që janë thelbësore për zhvillimin njerëzor dhe zgjimin shpirtëror.

Këto emocione të vërteta – gëzimi, mirënjohja, dhembshuria, dashuria në kuptimin e saj më të vërtetë – nuk mund të kthehen në të kundërtat e tyre. Emocionet pozitive janë emocione që nuk mund të bëhen negative. Kur përjetoni mirënjohje të vërtetë, ajo nuk shndërrohet papritur në mllef. Kur ndieni dhembshuri autentike, ajo nuk kthehet në mizori. Këto emocione kanë një cilësi krejt tjetër nga emocionet artificiale që shumica e njerëzve i përjetojnë gjatë gjithë jetës.

Emocionet e vërteta i përkasin qendrave më të larta të vetëdijes, të cilat ekzistojnë brenda jush, por mbeten kryesisht në gjendje të fjetur në jetën e zakonshme. Qendra emocionale, kur funksionon siç duhet, punon me një shpejtësi shumë më të madhe se qendra intelektuale. Ajo e percepton të vërtetën drejtpërdrejt, pa pasur nevojë për arsyetim logjik. Kap thelbin e situatave menjëherë, duke ju lidhur me realitetin në mënyra që mendimi i vetëm nuk mund t’i arrijë kurrë. Ky funksionim më i lartë emocional është ajo që zhvillimi i vërtetë shpirtëror synon të zgjojë.

Kur mësuesit shpirtërorë flasin për tejkalimin e emocioneve, ata e kanë fjalën për tejkalimin e emocioneve negative artificiale – frikën, zemërimin, xhelozinë, mllefin – që ju mbajnë të bllokuar në reagime mekanike. Ata nuk kanë parasysh vrasjen e aftësisë suaj për të ndier vërtet.

Këtu lind konfuzioni që shkakton kaq shumë dëm. Kërkuesit dëgjojnë se duhet të shkojnë “përtej emocioneve” dhe e interpretojnë këtë si nevojë për të eliminuar çdo ndjenjë. Ata punojnë për t’u bërë të zbrazët, neutralë, pa përgjigje emocionale ndaj jetës. E ngatërrojnë këtë vdekje të brendshme me arritje shpirtërore. Rezultati është katastrofik.

Duke i shtypur të gjitha emocionet njësoj – si ato negative artificiale, ashtu edhe aftësinë për ndjenjë të vërtetë – ata shkëputen nga vetë energjia që mund të ushqente transformimin e tyre. Bëhen si kompjuterë që përpunojnë informacione rreth jetës, në vend që të jenë qenie të gjalla që marrin pjesë në ekzistencë.

Ka studentë që kanë praktikuar meditimin për vite, që mund të rrinë të palëvizshëm me orë, që flasin bukur për jo‑lidhjen dhe zbrazëtinë, por që janë bërë emocionalisht të mpirë, të paaftë për lidhje të vërtetë me njerëzit e tjerë, duke jetuar brenda koncepteve filozofike të ndërlikuara mbi realitetin, në vend që ta përjetojnë realitetin drejtpërdrejt. Këta njerëz e ngatërrojnë mpirjen e tyre emocionale me qetësinë e brendshme. Ata e ngatërrojnë paaftësinë për të ndier thellë me shkëputjen shpirtërore. Kanë vrarë diçka të çmuar brenda vetes dhe e kanë quajtur këtë vrasje “zgjim”. Kjo është një nga tragjeditë më të mëdha në praktikën moderne shpirtërore.

6. Kultivimi i emocioneve të vërteta dhe ndjenja e të qenit

Ndërsa punoni për të eliminuar emocionet negative artificiale, duhet njëkohësisht të kultivoni emocionet e vërteta: ndjenjat që ju lidhin me jetën, me njerëzit e tjerë, me universin e gjallë vetë.

Gëzimi i vërtetë lind spontanisht kur përjetoni bukuri, kur dëshmoni mirësi, kur prekni diçka të vërtetë. Ky gëzim nuk ka lidhje me rrethanat e favorshme apo me plotësimin e dëshirave. Ai ngjizet nga kontakti i drejtpërdrejtë me realitetin, nga çaste kur perceptimi juaj pastrohet aq sa të shihni natyrën e mrekullueshme të vetë ekzistencës.

Dhembshuria e vërtetë rrjedh natyrshëm kur e njihni njerëzoren e përbashkët me të tjerët. Kur shihni se të gjithë vuajnë nga të njëjtat reagime mekanike, i nënshtrohen të njëjtit identifikim me mendimet dhe emocionet, të njëjtit gjumë që ju ka mbajtur peng. Kjo dhembshuri nuk është sentimentale apo vetëpërkëdhelëse; është një njohje e kthjellët e përpjekjes së përbashkët.

Dashuria autentike, në kuptimin e saj më të lartë, përfshin dëshirën për zgjimin e tjetrit, mbështetjen e rritjes së tij drejt ndërgjegjes, edhe kur kjo kërkon veprime të vështira apo të vërteta të pakëndshme. Kjo dashuri nuk ka të bëjë me zotërim, lidhje të sëmurë apo fantazi romantike që shumica i quajnë “dashuri”. Ajo kërkon zhvillimin e vërtetë të tjetrit, jo kënaqësinë personale.

Në nivelin më të thellë, zgjimi emocional do të thotë zhvillimi i asaj që quhet “ndjenja e ekzistencës së vetvetes”: një ndjesi e drejtpërdrejtë, jo‑konceptuale e  të qenit gjallë, i ekzistencës si praninë e vetëdijshme në këtë çast. Kjo ndjenjë ka një cilësi ngrohtësie, pranie, gjallërie organike që tejkalon si mendimin, ashtu edhe emocionet e zakonshme.

Kur mësoni të hyni në këtë ndjenjë themelore të qenies, zbuloni një qëndrueshmëri të brendshme që asnjë rrethanë e jashtme nuk mund ta trazojë. Mund të përballeni me vështirësi pa u humbur në reagime negative. Mund të përjetoni dhimbje pa u shkatërruar prej saj. Mbërrini në një gjendje ku në themel jeni “në rregull”, pavarësisht se çfarë sjell jeta. Kjo ndjenjë e qenies është themeli mbi të cilin ngrihen emocionet e vërteta. Nga ky tokëzim i qëndrueshëm, gëzimi i mirëfilltë, dhembshuria, mirënjohja dhe dashuria mund të lulëzojnë natyrshëm, pa përpjekje dhe pa shtirje.

Këto emocione nuk varen nga rrethanat e këndshme apo nga përputhja e jetës me dëshirat tuaja. Ato burojnë nga vetë ndërgjegjja, nga fakti i thjeshtë i të qenit i zgjuar dhe i pranishëm.

7. Përfundimi: Çfarë “vritet” dhe çfarë duhet të rritet?

Tani kthehemi te pyetja: A duhet t’i “vrisni” emocionet për zgjim shpirtëror? Tani e kuptoni se vetë kjo pyetje përmban një keqkuptim që ka zënë në grackë pa numër kërkues. Ju duhet t’i eliminoni emocionet negative artificiale që ju humbin energjinë dhe ju mbajnë të robëruar në reagime mekanike. Këto emocione – frika, zemërimi, xhelozia, mllefi, vetëkeqardhja – nuk kanë asnjë dobi dhe duhet t’i shihni si helm të brendshëm. Përmes mos‑shprehjes, dhe më në fund përmes transformimit, mund të çliroheni nga tirania e tyre.

Por njëkohësisht duhet të kultivoni dhe thelloni aftësinë për emocione të vërteta: gëzimin, dhembshurinë, mirënjohjen dhe dashurinë që ju lidhin me vetë jetën. Këto emocione nuk janë pengesë për zgjimin; janë përbërës të domosdoshëm të tij. Njeriu që ka zhvilluar vërtet ndërgjegjen rrezaton ngrohtësi emocionale, i përgjigjet bukurisë me gëzim, përballet me vuajtjen me dhembshuri dhe takon të vërtetën me mirënjohje.

Njeriu i zgjuar nuk është i vdekur emocionalisht. Njeriu i zgjuar ka eliminuar emocionet artificiale, ndërkohë që ka zhvilluar ndjenjat e vërteta deri në kapacitetin e tyre më të lartë. Një njeri i tillë e përjeton jetën më plotësisht, ndien më thellë dhe lidhet më sinqerisht nga ç’mund të bëjnë zakonisht njerëzit. Dallimi është se këto ndjenja ngrihen nga ndërgjegjja, jo nga reagimet mekanike; nga perceptimi i vërtetë dhe jo nga modelet e trashëguara.

Kjo është një rrugë që ruan dhe forcon jetën, në vend që ta vrasë atë në emër të arritjes shpirtërore. Kjo rrugë kërkon këmbëngulje: gatishmërinë për të punuar me veten çdo ditë, për të praktikuar mos‑shprehjen e emocioneve negative çast pas çasti, për të sjellë vëmendjen te përvoja juaj reale, e jo te mendimet tuaja rreth saj. Kjo punë nuk përfundon kurrë, sepse jeta vazhdimisht sjell situata që ndezin reagimet mekanike.

Mbi të gjitha, ajo kërkon kuptim: një dallim të qartë mes emocioneve artificiale dhe atyre të vërteta, mes shtypjes dhe transformimit, mes mpirjes emocionale dhe qetësisë së mirëfilltë të brendshme. Pa këtë kuptim, ose do të mbeteni të bllokuar në reagime mekanike, ose do ta vrisni jetën tuaj emocionale dhe do ta ngatërroni këtë vdekje me përparim shpirtëror.

Përgjigjja përfundimtare ndaj pyetjes është kjo: Ju nuk i vrisni emocionet për zgjim shpirtëror. Ju “vrisni” emocionet artificiale që pengojnë zgjimin, ndërsa kultivoni emocionet e vërteta që e bëjnë zgjimin të mundur. Bëhet fjalë për të kuptuar se vetëdija e vërtetë nuk është mungesë ndjenje, por prania e ndjenjës së mirëfilltë, të çliruar nga reagimi mekanik.